[uçan erişte]

Öncelikle asimilasyon mutlak anlamda olumsuz bir şey değildir. Kelime anlamıyla "benzeşme" demek. Terim olarak bir üst-kültüre benzeme, taklit etme demek.
Yerleşik hayata geçen Türkler birçok alanda yerleşik hayatın gerektirdiği kurumlara uyma ve tesis etme durumunda kalmıştır. Bunlardan biri de dindir.
Batıya doğru göz ettikçe Fars ve Arap kültürleriyle haşır neşir oldular. Göç etmeyenlerden Uygurlar zaten Manicilik etkisiyle bulundukları yerde yerleşik hayata geçmişlerdi.
Yerleşik hayat birçok açıdan etkilemiştir. Hani denir ya Saray'ın dili Farsçaydı diye. Çünkü kurulu düzende idare gibi yeni bir kavramla karşılaşıyorsun. Dilini neredeyse yeniden biçimlendiriyorsun. Birçok şey öğreniyor, kanıksıyor ve hazmediyorsun. Toplum değişiyor. Çocuklara verdiğin isimler bile bu üst-kültürden hâline geliyor. Kendi öz kimliğinden gelme Türkçe isim vermeyi artık gereksiz, kaba, yabani ve hatta nacaiz görmeye başlıyorsun. Eşya ve kavram isimlerinde fazlasıyla yabancılaşma görülüyor. Yeni öğrenip edindiğin kültürel kavramlar için Arapça, Farçsa, Rumca ve Ermenice kelimelerin dağarcığa eklenmesinde sıkıntı yok. İlim irfan yolunda bu gerekliydi. Ancak hâlihazırda zaten mevcut olan kavramlar için öz Türkçe kelimeleri bırakıp yabancı kökenli kelimeleri tercih eder hâle geliyorsun. Hatta bir zaman sonra "Falanca kelimenin öz Türkçesi filancaymış, ahaha ne kadar ilkel bir kelime kullanıyormuşuz." diyerek kendinden uzaklaşır hâle geliyorsun. Neden böyle yapıyorsun? Çünkü o üst-kültürü öyle benimseyip ona boyun eğdin ki artık onsuz yaşayamaz hâle geldin.
Bu asimilasyonun sadece dildeki yönünü gösterir. Ancak kıyaslarsanız dindeki yönün nasıl şekillendiğini buradan çıkarabilirsiniz.

Gök-Tanrı inanışına sahipken pek kurumsal olmasa da belli bir inanç, ayin, kutsallık ve değer yargılarına zaten sahiptin.
İslam'ı benimseyince aynı dilde yaşanan durum meydana geldi. Hâlihazırda sahip olduğun inanışları terk edip yeni ve yabancı olanı seçtin. Bazı örtüşen inanışlarda bile tercihin yine İslam'dan yana oldu. Sana ait olan birkaç şey geleneklerde, kırsalda ve çoğunlukla Alevilik altında yaşasa da artık bambaşka biri oldun. Önceden falanca şeyi kutsal buluyorken artık onu haram veya mekruh görmeye başladın. Önceden hiç yapmadığın şeyi artık her gün yapmaya çalışarak iyi bir kul olacağını düşünmeye başladın. Artık sen o eski sen değilsin. O üst kültür dinî açıdan da egemen oldu sana.

Şimdi eğri oturup doğru konuşalım. Asimilasyon Türkleri fazlasıyla değiştirdi. Asıl sorulması gereken soru şu: Bu iyi mi oldu?
Baktığınız pencereye göre değişebilir.
Son derece Müslüman biriyseniz "Çok şükür, o kâfir dinden kurtulup hak yolu bulduk, elhamdülillah" diye düşünürsünüz.
Medeniyet açısından bakarsanız Türklerin büyük bir ilerleme kat ettiğini görürüsünüz. Kabul ettiği o üst-kültürün kültür merkezini eyalet yapmak gibi. Dinî açıdan bakarsak, benimsediğin dinin en yetkili makamına (Halifelik) sahip olup en kutsal yerlerini elinde bulundurmak gibi. Bu sadece askerî güçle açıklanacak bir mevzu değildir. O üst-kültürü benimsedikten sonra öyle ilerletmişsiniz ki artık yeni bir kültür-küresi yaratıp bunu satacak hâle gelmişsiniz.