[Duman]

ROMA - SPARTA SAVAŞI

MİLATTAN ÖNCE 195

Nabis'in Yükselişi
Milattan önce 207 senesinde Sparta naibi Machanidas'ın Achaea Birliğine karşı muharebede ölmesi sonrasında çocuk Kral Pelobs paralı askerler kiralamış Nabis tarafından tahttan indirildi. Nabis kendisinin Eurypontid hanesinden Kral Demaratus'un soyundan geldiğini iddia ediyordu. Bu dönemde Lycurgus'un gelenekçi kuralları etkisini çoktan yitirmiş ve Sparta büyük oranda eski paralı askerlerin etkisi altına girmişti.

Polybius Nabis'i tahta taşıyan paralı askerler için "katiller, hırsızlar, kapkaççılar ve eşkiyalardan kurulu bir ordu" şeklinde bahseder. Milattan önce 205 senesinde Nabis Roma ile barış imzalasa da, 201 senesinde Roma'nın müttefiği olan Messene'ye bir saldırı düzenler. Messene'yi ele geçiren Sparta, Achaea Birliği generali Philopoemen'in önderliğinde Megalopolis ordusunun bölgeye gelmesi sonrasında geri çekilir. Daha sonraları Tegea'da alınan yenilgi Nabis önderliğinde Sparta'nın Yunanistan'daki genişlemeci politikasını yeniden değerlendirmeye zorlayacaktı.

İkinci Makedonya Savaşı, genişlemek için etrafındaki güçlerin zayıf anlarını kollaması gerektiğini anlayan Sparta için önemli bir fırsat doğurdu. Bu savaşta Makedonya kralı Filip Sparta'nın Roma koalisyonundan ayrılıp Makedon ittifağına katılması karşılığında Sparta'ya Argos şehrini önerdi. Sparta ilk olarak bu teklifi kabul edip Argos'un hakimiyetini ele geçirse de, savaşın seyrinin Makedonya'nın aleyhine ilerlemesi sonrasında yeniden taraf değiştirip Roma'nın yanında yer aldı. Cynoscephalae muharebesinde Filip ağır bir yenilgi alırken, Roma savaşta Sparta'nın destekleri doğrultusunda Argos şehrinin Sparta'da kalmasına izin verdi.

Spartalı Nabis

Nabis'in Reformları
Savaş sonrası ilk iş olarak karısı Apia'yı doğduğu şehir olan Argos'un hükümdarı haline getiren Nabis, kontrolü altındaki şehirlerde bu şehirlerin ileri gelen ailelerinin mülklerine el koydu, karşı çıkanlara işkenceler uyguladı ve ele geçirilen toprakların büyük bir kısmını kendilerine sadık köle sınıfı arasında bölüştürdü. Ülke içerisindeki etkisini ve hazinesindeki altın miktarını bu şekilde arttırdıktan sonra Nabis Gythium limanını güçlendirip Sparta şehrinin etrafına sur ördürdü. Bu esnada Giritli müttefikleri Sparta limanlarını kullanarak Yunanistan genelinde korsanlık faaliyetlerinde bulundular. Nabis'in Gythium limanında yaptığı güçlendirmeler ve kurduğu tersaneler, ülkedeki en fakir kesimin bile kürekçi olarak iş sahibi olup para kazanmasına olanak sağladı. Nabis'in bu eylemleri Ege Denizi'nin güçlü ülkeleri ve Roma Cumhuriyeti tarafından dikkatle takip ediliyordu.

Nabis karısının isminde Iron Maiden benzeri bir işkence aygıtı tasarlatmış, vergi vermeyen Sparta vatandaşlarına işkenceler uygulamıştır.

Nabis hükümdarlığı boyunca sayısız sosyal reform gerçekleştirmiş, Sparta ordusunu baştan organize etmiştir. Sparta ordusu tam vatandaşlık hakkına sahip asıl askerlerden ve neredeyse zırh dahi giymeyen köle askerlerden oluşuyordu. Yunan - Pers savaşlarında binlerce asker çıkartabilen Sparta, 3. Kleomenes zamanında yüzlerce asker çıkartmaya kadar gerilemişti. Bu azalmanın büyük sebebi syssitia ödemesini yapamayan Spartalıların tam vatandaşlık haklarını kaybetmesi, dolayısıyla orduda yer alamamasıydı. Öte yandan bu durum bu kişinin çocuklarının agoge adı verilen Spartalı eğitimi almasını engellemiyordu.

Sonuç olarak Sparta'nın bu sistemle ne kaliteli ne de sayıca yeterli bir ordu çıkartmasının mümkün olmadığı aşikardı, bunu gören Kleomenes vatandaşlık dağıtarak Sparta ordusunun biraz daha Makedon ordusuna benzer bir biçimde hafif zırhlı ordusu tarzında bir yapıya bürünmesini sağlasa da, bu şekilde vatandaş yapılıp orduya alınan nüfusun önemli bir kısmı Sellasia Muharebesinde ortadan kaldırıldı, üstüne Nabis'in politikaları da geri kalanın sürgün edilmesine sebep oldu. Nabis'in askeri reformlarının amacı halkın kendisine sadık kesiminden oluşan falanks türünde bir ordu kurmaktı. Köle sınıfını serbest bırakmasıyla Sparta toplumunun en köklü ideolojik kabullerinden birini yıkmayı başaran Nabis, aynı zamanda çevredeki şehirlerin Sparta hükümdarlığına kötü yaklaşmasının sebeplerinden birini de ortadan kaldırmış oldu. Sparta kuruluşundan beri dış güçlerle ettiği mücadelede harcadığı enerjiden çok daha fazlasını köle sınıfını kontrol etmek için harcamıştı ve kölelerin serbest bırakılıp toprak sahibi yapılması Sparta'nın artık bölgede daha etkin olabileceği anlamına geliyordu.

Corinth Toplantısı
Achaea Birliği eskiden birliğin üyesi olan Argos kentinin Sparta kontrolü olmasının kabul edilemeyeceğini belirtip Roma'ya bölgedeki politikasını gözden geçirme talebinde bulundu. Sparta'nın hem askeri hem de sosyal atılımlarını takip eden Roma, Yunanistan'dan ayrıldıktan sonra bölgede Sparta'nın yükselmesinden çekindiği için bu talebi kabul etti.

Milattan önce 195 senesinde Roma generali Titus Quinctius Flamininus, Corinth kentinde Aetolia Birliği, Makedonya, Pergamum, Rodos, Thessaly ve Achaea Birliğinin de katıldığı bir toplantıda Sparta'ya olası bir müdahaleyi değerlendirdi. Toplantıya katılan devletlerden sadece Thessaly ve Aetolia toplantıda Sparta'ya savaş açılmaması ve Roma'nın derhal Yunanistan'dan çekilmesi talebinde bulunurken, geri kalan devletlerin tamamı Sparta'ya savaş açılması konusunda hemfikir olduklarını belirtti. Ardından Thessaly ve Aetolia Sparta ile iletişime geçerek sorunların çözülebileceğini belirtince Achaea Aetolia Birliğinin Yunanistan'da daha fazla nüfuz kazanmasını engellemek için bu teklife karşı çıktı. 

Modern tarihçi Erich Gruen Romalıların bu savaşı Selevkos Kralı 3. Antiochus'un Yunanistan'a düzenleyeceği olası bir istilada Sparta ve Aetolia'nın Selevkoslara katılma ihtimalini ortadan kaldırmaya yönelik planladığını öne sürmüştür.

Flamininus Sparta'ya bir elçi gönderip Sparta'nın Argos'u Achaea Birliğine teslim etmemesi durumunda Sparta'nın Roma ve Yunan müttefikleriyle savaşa gireceğini belirtir. Nabis'in bu talebi reddetmesi üzerine Flamininus önderliğinde 40 bin askerlik bir güç Mora yarımadasına doğru ilerlemeye başlamış, yarımadanın girişinde Achaea Birliğinden Aristaenos önderliğinde 11 bin orduyla güçlerini birleştirmiş bir şekilde Argos'a ilerlemişlerdir.

Damocles'in İsyanı
Koalisyon güçleri şehre yaklaşırken Damocles isminde bir Argoslu şehrin merkezinde halka seslenerek halkı isyana teşvik etmeye çalışır, kendisine destek olan bir grubun da şehir meydanında toplanmaya başlamasıyla birlikte garnizon olaya müdahale eder ve Damocles dahil olmak üzere meydanda toplanmış çoğu kişiyi öldürür. Bu gruptan canlı kurtulmayı başaran birkaç kişi Flamininus'un kampına ulaşır ve Flamininus'a kampı şehrin duvarlarına biraz daha yaklaştırması durumunda Argosluların Sparta'ya karşı isyan başlatacağını söyler.

Flamininus hafif zırhlı piyadeleri ve süvarilerini ordusu için şehre daha yakın bir kamp pozisyonu bulmak üzere görevlendirir, şehre bu kadar yakın mesafede Roma askerlerini gören Spartalılar şehirden çıkıp saldırı düzenlemeye çalışır ancak şehre geri çekilmek zorunda kalırlar. Flamininus bu karşılaşmanın olduğu yere kampını kurar, 1 gün boyunca Spartalıların saldırısını bekler ancak kimse saldırmaz. Saldırı gelmeyince savaş konseyine şehre taarruza geçilip geçilmemesi üzerine soru yöneltir, konseyin üyelerinden Aristaenos hariç hepsi şehre saldırı düzenlenmesi yönünde fikir belirtir. Öte yandan Aristaenos şehrin etrafı sarılı tutulurken daha da güneye inilip Sparta şehrine saldırılmasını önerir, Flamininus Aristaenos'un fikrini beğenir.

Flamininus Arcadia'ya indiğinde yanına 20 yıl önce Sparta tiranı Lycurgus tarafından devrilen sürgündeki Kral Agesipolis'in birlikleri de katılır. Makedonya Kralı Filip Roma'ya destek olarak 1500 Makedonyalı ve 400 Thessaly süvarisi gönderir, aynı zamanda Mora yarımadasının limanlarına Amiral Lucius Quinctius önderliğinde 40 gemilik bir Roma donanması, Nabis'i devirerek Ege'deki korsanlık faaliyetlerini durdurmak isteyen Rodos'tan Sosilas önderliğinde 18 gemilik bir filo ve olası bir Selevkos istilasında Roma'dan destek alma şanssını arttırmak isteyen Pergamum donanması, Kral 2. Eumenes'in önderliğinde konumunu alır.

Milattan önce 200 senesinde Ege ve çevresi.

Gythium'un Düşüşü
Nabis 10 bin vatandaşını orduya katıp 3 bin de ekstradan paralı asker kiralar. Sparta'nın limanlarından faydalanan Giritli korsanlar bu limanları kaybetmemek için halihazırda gönderdikleri bin askerin yanına bin asker daha gönderirler. Roma'nın şehirlerini kendisine isyan ettireceğinden çekinen Nabis ibret olması için 80 önde gelen ismi öldürtür. Flamininus üssü terkedip Sellasia'ya inerken Nabis'in birlikleri Roma kampına saldırı düzenler, bu sürpriz saldırı koalisyon birliklerini beklemedikleri bir anda yakalasa da, Roma'nın merkezi kohort birimlerinin savaş alanına gelmesiyle birlikte Spartalılar çekilir. 

Koalisyon ordusu Amyclae'ye ilerleyip bölgeyi yağmalarken, Lucius Quinctius çeşitli kıyı şehirlerini teslim alır. Sparta'nın liman kenti olan Gythium'a ilerleyen koalisyon güçlerinde 3 farklı filonun denizcileri birkaç gün içerisinde çok sayıda kuşatma aleti yapmayı başarır. Bu kuşatma aletleri Gythium'un surlarına önemli bir miktarda hasar vermeyi başarsa da, garnizon teslim olmayı kabul etmez. Nihayetinde şehrin garnizon komutanlarından Dexagoridas bir elçi göndererek teslim olmaya hazır olduğunu belirtir, ancak diğer komutan Gorgopas bunun haberini alıp teslim olmadan Dexagoridas'ı kendi elleriyle öldürür. Gorgopas Flamininus takviye 4000 asker daha getirene kadar direnmeye devam eder. Romalıların taarruzu sonrasında Gorgopas'ın güçleri Sparta'ya güvenli bir şekilde geçişlerinin sağlanması karşılığında şehri teslim eder.

Sparta Kuşatması
Gythium'daki kuşatma esnasında Pythagoras'ın güçleri Sparta'ya Argos'tan 3 bin asker getirir. Gythium'un teslim olduğu haberini alınca Nabis Flamininus'a bir elçi göndererek barış koşullarını konuşmaya hazır olduğunu belirtir, bu teklifte Nabis Argos'ta garnizonunu çekmeyi ve Romalı kaçakları ve esirleri geri iade etmeyi önerir. Bunun üzerine Flamininus konseyi tekrardan toplar, konseyde çoğunluk Sparta'nın ele geçirilmesi ve Nabis'in devrilmesi gerektiği şeklinde görüş belirtir.

Flamininus Nabis'in teklifine kendi teklifiyle karşılık verir, buna göre Sparta ve Roma eğer Nabis Argos'u ve içerisindeki garnizonu teslim eder, kıyıdaki Laconia şehirlerine otonomi sağlar, filosunu teslim eder, 8 yıl boyunca savaş tazminatı ödeyip Giritli şehir devletleriyle ittifak imzalamamayı kabul ederse Roma ile Sparta arasında 6 aylık bir ateşkesin imzalanabileceğini belirtir. Nabis kuşatmayı kaldırabilecek erzağı olduğunu belirterek teklifi reddeder. Flamininus 50 bin askerle Sparta'nın üstüne yürüyerek ilk olarak Sparta'yı şehrin dışındaki muharebede yenilgiye uğrattıktan sonra şehri incelemeye başlar. Bu raddede Flamininus Nabis'in beklemediği bir şeyi yaparak şehri kuşatmaya almak yerine şehre taarruz yapılmasını emreder.

Surları aşan Romalılar şehrin dar sokaklarında dezavantajlı duruma düşse de, şehrin merkezine yaklaşılmasıyla birlikte genişleyen sokaklar Romalılara tekrardan avantaj sağlamaya başlamıştır. Savunmasının çöktüğünü gören Nabis kaçmaya çalışsa da, Pythagoras askerlerine surlara yakın evleri ateşe verme emri verir. Bunu gören Flamininus geri çekilip şehri kuşatmaya alır. Durumun çaresiz olduğunu gören Nabis barış koşullarını konuşmak üzere Pythagoras'ı gönderse de Flamininus ilk seferinde Pythagoras'ı kabul etmez, ikinci denemesinde Pythagoras'ı kabul edip daha önce önerdiği antlaşmanın maddelerinin geçerli olduğunu söyler, Pythagoras bu antlaşmayı kabul eder ve antlaşma Senato tarafından onaylanır.

Argoslular Sparta'nın kuşatma altında olduğunu duyunca isyan bayrağı açarlar, Archippas önderliğinde Argoslular Timocrates komutasındaki garnizon güçlerine saldırır, Timocrates teslim olur ve Nabis'in ordusu evine döner.

Savaş Sonrası
Savaş sonrası Flamininus Nemea Oyunlarını izlemek üzere Argos'a gelir ve şehrin özgür olduğunu ilan eder. Argoslular direkt olarak Achaea Birliğine katılırlar. Antlaşma gereği aynı zamanda Mora yarımadasındaki tüm kıyı şehirleri Sparta hakimiyetinden çıkmış ve Achaea korumasına girmiştir. Sparta'nın filosundan geri kalanlar bu kıyı şehirlerince paylaşılmıştır. Roma Nabis'i Sparta tahtından uzaklaştırmayı başaramamış olsa da, Sparta artık denize kıyısı olmayan zayıf bir ülke haline getirilmiştir. Roma Achaea Birliğinin Yunanistan'da fazla başıboş hareket etmesini sağlayabilecek, Yunanistan'da tüm hakimiyeti onların eline verecek bir antlaşmadan kaçınmıştır. 

Flamininus komutasındaki lejyonların İtalya'ya dönmesi sonrasında Yunanistan'da öne çıkan devletler bir süre önce Roma'ya karşı savaş kaybetmiş Makedonya, Aetolialılar, güçlenmiş Achaea Birliği ve zayıflamış Spartadır. Yunanistan'daki Roma müdahelelerine karşı çıkan Aetolialılar sonraları Nabis'i kaybettiği toprakları geri alması için kışkırtmaya çalışacak, 3 sene sonra Nabis yeni bir donanma kurup kaybettiği şehirlerden Gythium'u geri almak için şehri kuşatma altına alacaktır. Nabis'in bu eylemi sonrasında Achaea Birliği tekrardan Roma'dan yardım talep edecek, Roma da Praetor Atilius'u bölgeye gönderecektir.

Yapılan muharebelerde Sparta yine erken başarılar elde etmeyi başarsa da, zayıflamış haliyle çok fazla direnç gösteremez ve Aetolia'dan yardım ister. Aetolia Alexamenus komutasında 1000 kişilik bir süvari birliği gönderir, rivayete göre Nabis ordusunun eğitimini izlerken Alexamenus Nabis'i öldürür, Aetolia birlikleri sarayı yağmaladıktan sonra şehri ilerlemeye başladıklarında şehirdekiler süvarileri defeder. Aetolialıların şehirden ayrılması sonrasında Philopoemen Achaea Birliğinin ordusuyla birlikte Sparta'ya girip şehri birliğe katar.

Birkaç yıl sonra Roma'nın Nabis ile olan antlaşmasında aldığı esirler Sparta'ya geri döner, Sparta halen zayıf bir durumdadır ve denize kıyısı yoktur. Sparta'dan sürgün edilmiş çok sayıda kişinin yaşadığı Las kentinin Sparta tarafından ele geçirilmesini Achaea Birliği fırsat olarak görür, birlik ilk olarak saldırıyı yapanların kendilerine teslim edilmesini istese de, Spartalılar bu talebe Achaea yanlısı 30 vatandaşı öldürüp birlikten çıktıklarını duyururarak cevap verir. Achaea Birliğinin Yunanistan'da fazla hakim konumda olmasını doğru bulmayan Roma bu sefer olaya müdahil olmaz. Milattan öcne 188 senesinde Philopoemen Sparta'ya girip Nabis'in Sparta şehrinin etrafına inşa ettirdiği surları yıkar, bu surların yıkılmasıyla Sparta'nın Yunanistan tarih sahnesinde önemli güç olarak anılacağı dönemin sonuna gelir ve baskın güç Achaea Birliği olur.