[Dionysos]

Haritalar yalnızca bir mekanın ölçümünü yapan şeyler olmaktan çok daha fazlasını ifade ediyor. Onlar aynı zamanda insanların tarih boyunca dünyayı nasıl anladıklarını, açıkladıklarını ve onu nasıl ele aldıklarını gösteren kayıtlardır.

Jerry Brotton adlı bir araştırmacı da Great Maps adlı kitabında insanlığın bu *kartografi mirasında bize rehberlik etmesi için 60 adet çok önemli tarihi haritayı anlatıyor.

Londra’daki Queen Mary College‘de Rönesans çalışmaları profesörü olan Brotton “Bir harita mekan hakkındadır ama ayrıca zamanda yer alan bir nesnedir de” diyor. “Onlar, büyük bir uygarlığın sınırlarının ne kadar uzağa dayandığını ya da diğer bir kültürün Dünya’nın kozmostaki yeri hakkında neye inandığını gösteren öyküler anlatırlar.” 

Brotton için, bazı en önemli harita öyküleri ise insanların karmaşık kartografik problemleri nasıl çözdükleri hakkında.

PETRUS PLANCİUS’UN MALUKU ADALARI’NIN ZENGİNLİKLERİNİ GÖSTEREN HARİTASI, DENİZCİLERİ MERKATÖR PROJEKSİYONUNUN KULLANIŞLI BİR NAVİGASYON ARACI OLDUĞUNA İKNA EDEBİLEN İLK ÇALIŞMAYDI.

Örneğin, mekân ölçümü dediğimiz şey çoğunlukla bize zaten en başından beri verili olan bir yenilik, ama bu tarihin geniş bir döneminde ve birçok farklı kültürde üstesinden gelinmesi gereken bir problemdi.

Ne zaman ya da nerede doğdukları fark etmeksizin, bütün denizciler bir yerden başka bir yere güvenli bir biçimde seyahat etmek için çeşitli araçlara ihtiyaç duydular, ve bu da doğru ölçüm yöntemlerinin yaratılması için her zaman en büyük motivasyon kaynaklarından biri oldu. 

Batı dünyasında, haritaların evrimi Batlamyus‘un (Ptolemy) enlem ve boylam çizgileri, pusulalar ve Carta Pisana haritasındaki gibi çizgilerle birlikte gerçekleşti. 

Diğer kültürlerin ise, okyanusta yönlerini bulmanın zoruklarını çözmekte daha az yaratıcı olmayan kendi yöntemleri vardı. Pasifik adasında yaşayanların uzak bölgelerdeki yüzlerce adayı kolonize etmek için kullandığı çubuk biçimindeki grafikler bunun bir örneği.

BU YOL HARİTALARIN TARİHİ, PERSLERİN İLK DÖNEMLERİNE KADAR GİDİYOR, FAKAT TARİHTEKİ İLK CİDDİ YOL ATLASI JOHN OGİLBY’NİN 1675 TARİHLİ BRİTANNİA‘SIYDI.

Brotton, Great Maps adlı kitabında yer alması için detaylarının yanında tarihsel bir öneme ve her bir kültür hakkında dikkat çekici bilgilere de sahip olan haritaları tercih etmiş. “Avrupa haritalarının diğer büyük haritalama kültürlerine göre daha nesnel ve bilimsel olduklarının bilindiğini” söyleyen Brotton, bunun da aslında Avrupalı milletlerin sömürgeci hırslarının bir ürünü olduğuna işaret ediyor.

Brotton şöyle devam ediyor: “Fakat İslami kültür yeni bölgeleri sömürgeleştirme konusunda daha az kaygılara sahipti, ve onların haritaları imparatorluğun ve onun kültürel fikirlerinin bir takviyesine vurgu yapıyordu.” 

Benzer bir biçimde, Çin ve Kore kültürlerinin görece daha tecrit edilmiş bir hâlde olduğu ve onların haritalarının da kültürel harmoniye odaklanmaya meyilli oldukları görülüyor. 

Brotton, bu kültürlerde manzaranın bu harmoniyi etkilediğine inanıldığı için, haritalarda nehirlerin ve diğer doğal özelliklerin düzenlemesine özel bir önem verildiğini ifade ediyor.

1136 YILINA AİT OLAN BU MEŞUR ÇİN HARİTASI TAŞ ÜZERİNE İŞLENMİŞ VE KÜÇÜK KARELERE BÖLÜNMÜŞ BİÇİMDE BİR ÖLÇEĞE SAHİP OLDUĞU BİLİNEN İLK HARİTA ÖZELLİĞİNİ TAŞIYOR. 

HER BİR KARE YAKLAŞIK 50 KM’LİK BİR ALANI GÖSTERİYOR.

Her bir kültür, dünyaya yukarıdan bakan bu araçlar için kendi ayrı sözcüğüne sahipti. Batıdaki ‘map’ (harita) sözcüğü, Latince bez ya da mendil anlamına gelen ‘mappa’dan geliyor. 

Arapçada, haritanın karşılığı ‘surah’ (figür) ve Çincede ise genellikle diyagram anlamına gelen ‘tu’. 

“Bütün bu sözcüklerin bugünkü modern batıda kullanıldığı anlamdan biraz daha farklı bir tezahüre sahip olduklarını” söyleyen Brotton “bunların hepsinin de bu kültürlerin dünyayı nasıl gördükleriyle bağlantılı olduğunu” belirtiyor.

HARİTALARI ÇEŞİTLİ VERİLERLE BİRLEŞTİRMEK ONLARIN GÜÇLÜ ÖYKÜLER ANLATMASINA OLANAK TANIDI. 

1889 YILINA AİT BU HARİTADA, CHARLES BOOTH, LONDRA’DA YAPILAN BİR ARAŞTIRMAYLA BELİRLENMİŞ YOKSULLUK VERİLERİNİ BİRARAYA GETİRDİ VE SOSYAL ADALET İÇİN HAZIRLANAN İLK HARİTALARDAN BİRİSİNİ YAYINLADI.

KORE YAPIMI, 1402 TARİHLİ BU KANGNİDO HARİTASI, O DÖNEM ASYA’YA HÜKMEDEN BÖLGESEL GÜÇ OLAN MİNG HANEDANI’NIN HAKİMİYETİ ALTINDA.

KARTOGRAF KWŎN KŬN DA DİĞER ASYALI HARİTA YAPIMCILARI GİBİ, DÜNYEVİ ENERJİNİN ARTERLERİ OLARAK GÖRÜLEN NEHİRLERE VURGU YAPMIŞ.

BİLİNMEYEN BİR KARTOGRAF TARAFINDAN YAPILAN 1300 CİVARINDA BİR TARİHTE YAYINLANAN CARTA PİSANA, BİLİNEN EN ESKİ DENİZCİ ÇİZELGESİ. 

BU HARİTALAR UZAK LİMANLARI BİRBİRİNE BAĞLAMAK İÇİN DOĞRU AÇILARI VE PUSULA NOKTALARINI KULLANIYORDU.

GÜNEY PASİFİK’TE YER ALAN MARSHALL ADALARI’NIN YERLİ DENİZCİLERİ KENDİ SOFİSTİKE YÖN BULMA ÇİZELGELERİ GELİŞTİRDİLER. 

EĞİMLİ ÇUBUKLAR BÜYÜK DALGALARI ANLATIYOR, YATAY ÇİZGİLER ADALAR ARASINDAKİ MESAFEYİ ÖLÇÜYOR, ZİKZAK İŞARETLER DE BÜYÜK DALGALARIN ÖNEMLİ ADALAR ETRAFINDA NASIL KIRILDIĞINI GÖSTERİYOR. 

BU ÇİZELGELER, PASİFİK ADASI KÜLTÜRÜNÜN YÜZLERCE UZAK ADAYA YAYILMASINA OLANAK TANIDI.

BÜTÜN ERKEN DÖNEM İSLAM DÜNYASI HARİTALARININ BÜYÜK BİR ÇOĞUNLUĞU GİBİ, EL İDRİSİ’NİN 1154 TARİHLİ BU DÜNYA HARİTASI DA GÜNEYİ MERKEZE ALARAK, KUZEYİ AŞAĞIDA GÜNEYİ DE YUKARIDA GÖSTERİYOR. 

AFRİKA’NIN ORTASINDAKİ DAĞLARIN NİL’İN KAYNAĞI OLDUĞUNA İNANILIYOR.

1815 TARİHLİ, ÖNCEDEN MADEN KÖMÜRÜ İŞLETMECİSİ OLAN VE KENDİ KENDİNİ EĞİTMİŞ BİR ARAŞTIRMACI WİLLİAM SMİTH TARAFINDAN HAZIRLANAN BU HARİTA İLK JEOLOJİK HARİTA OLMA ÖZELLİĞİNİ TAŞIYOR. 

BETİMSEL YA DA NAVİGASYON AMAÇLARIN AKSİNE HARİTALARIN İLK DEFA BİLİMSEL ARAÇLAR OLARAK KULLANILMASININ İLK ÖRNEKLERİNDEN.

JOAN BLAEU’NUN 1648 TARİHLİ BAKIR İŞLEMELİ BU GRAVÜRÜ DÜNYA’NIN GÜNEŞ’İN ETRAFINDA DÖNDÜĞÜNÜ ONAYLAYAN İLK HARİTAYDI.

 

BLAEU, GÜNEŞ MERKEZLİ BU İLERİ GÖRÜŞLÜLÜĞÜNE RAĞMEN KALİFORNİYA’YI BİR ADA OLARAK GÖSTERME MİTİNİ DEVAM ETTİRME YANLIŞINDAN KURTULAMADI.

KALİFORNİYA’NIN BİR ADA OLMADIĞINI KANITLAMAK ADINA BÖLGEYİ TAMAMEN KEŞFETMEK İÇİN 1710’A KADAR BEKLEMEK GEREKECEKTİ.

BU KAŞİF EUSEBİO KİNO DİNİ AMAÇLARLA ORADA OLAN BİR MİSYONER OLDUĞU VE RESİMDE GÖRÜLEN BARİZ YETENEĞİNE RAĞMEN BİR KARTOGRAFİ EĞİTİMİ ALMADIĞI İÇİN NE YAZIK Kİ O DÖNEM KİMSE ONA İNANMADI.

Kaynak

---

*Kartografi: Kartografya, harita ve harita benzeri gösterimleri üretmek amacıyla uygulanan, gerekli tüm çalışmaları kapsayan bilim, teknik ve sanattır. Harita benzeri gösterimler, küreler, üç boyutlu kabartma harita vb. türde ürünlerdir.

[Kaiser-i Rum]

Konu ve aciklama icin cok tesekkurler. Bunu hayatimizda nerede kullanacaz?

[altnkurt]

Konu ve aciklama icin cok tesekkurler. Bunu hayatimizda nerede kullanacaz?

Niye garipsiyosun ki? Hayatında öğrendiğin diğer bir çok şey gibi bunu da kullanmayacaksın.

[Kierkegaard]

Konu ve aciklama icin cok tesekkurler. Bunu hayatimizda nerede kullanacaz?

 Sosyolojik açıdan bakarsan özellikle modern öncesi dönemde bir çok toplum ve insanın hayatı nasıl tanımladığını, nelere anlam yüklediğini görebilirsin. Bu insanların önemli tarihsel olaylar karşısında neler düşündüklerini ve hissettiklerini anlayabilir, kurduğun bu empati sayesinde tarihi zihninde yeniden canlandırabilirsin.