[uçan erişte]

Aslında o "mü" Arapçada bir ek değil. Malum, Arapça eklemeli değil, bükümlü bir dil.
Arapçada kelimeleri oluşturan harfler, çeşitli vezinler (kalıp) aracılığıyla bükülerek o kelimeyle anlamca ilgili farklı biçimlere bürünür.
"Mü"lü kalıp dediğimiz şey ism-i fail vezni yani "eylemi yapan kişiyi" belirten bir kalıp türü.
 
Ara bilgi:

Spoiler

Arapçada istisnalar hariç olmak üzere bütün fiil kökleri üç harften oluşur.
Bunları yazım ve anlama kolaylığı açısından şöyle ifade edeceğim:
X1: Üç harfli fiil kökünün birinci harfi
X2: Üç harfli fiil kökünün ikinci harfi
X2: Üç harfli fiil kökünün üçüncü harfi

 
İsm-i fail vezinlerinden birisi olan yukarıdaki "mü"lü kalıbın formülü şöyle:
Mu + {X1} + {X2}i + {X3}
 
Örneğin, SaReFe fiili Türkçede de kullanılan "sarf etmek" / "harcamak" anlamında bir fiil.
Formüle kolayım:
Mu + {X1} + {X2}i + {X3}
Mu + {S} + {R}i + {F}
Yani Türkçeye geçmiş hâliyle "müsrif" kelimesini elde ederiz.
 

Çok sık bilinen daha basit bir ism-i fail kalıbının formülü de şöyle:
{X1}a + {X2}i + {X3}
 
Örnekler:
 
KeTeBe yani "yazmak" fiilini bu kalıba koyalım:
{K}a + {T}i + {B}
Yani Türkçeye geçmiş hâliyle "kâtip" kelimesini elde ederiz.
 
FeTeHa yani "açmak" / "fethetmek" fiilini bu kalıba koyalım:
{F}a + {T}i + {H}
"Fatih", "açan" veya "fetheden" kelimesini elde ederiz.
 
ĞaLeBa yani "galibiyet elde etmek" / "kazanmak" fiilini bu kalıba koyalım:
{Ğ}a + {L}i + {B}
Yani Türkçeye geçmiş hâliyle "galip" kelimesini elde ederiz.
 
'ALeMe yani "bilmek" fiilini bu kalıba koyalım:
{'A} + {L}i + {M}
Yani Türkçeye geçmiş hâliyle "âlim" kelimesini elde ederiz.
 
vs.
 
"Mü" gibi başka ilave harf içeren kalıplara örnek "te" olabilir ki bu fiilden türetilmiş isimler için kullanılır ve Türkçeye geçmiş kelimelerde de çok sık görülür.
Basitçe bunun formülü de şöyle:
Te + {X1} + {X2}i + {X3}
 
"Bereketlendirmek" anlamına gelen BeRaKe fiilini koyduğumuzda "tebrik",
"Değerlemek" anlamına gelen KaDeRe fiilini koyduğumuzda "tekdir" => "takdir",
"Bilmek" anlamına gelen 'ALeMe fiilini koyduğumuzda "t'elim" => "tâlim",
"Yıkmak" anlamına gelen HaRaBe fiilini koyduğumuzda "tehrib" => "tahrip",
"Yüceltmek" / "büyütmek" anlamına gelen KaBeRe fiilini koyduğumuzda "tekbir"
kelimelerini elde ederiz.
 
---

Duman'ın örneklediği "mütercim" kelimesi ise yukarıda belirttiğim iki kalıbın bileşkesi.
İlgili kalıp formülü şöyle:
Mu + [ Te + {X1} + {X2}i + {X3} ]
 
Yani önce Te + {X1} + {X2}i + {X3} kısmıyla "tercim" kelimesi elde edilir ki "tercüme" kelimesinin eski yazılışıdır.
Sonradan kalıp vezni korunduğundan “mu” ile "mütercim" elde edilir.
Kolaylıkla fark edileceği üzere ilgili kelimenin kökü RaCeMe'dir.
 

Sami dillerinin kadim geçmişini yansıtan bu kelimenin anlam yolculuğu geçmişi ise öğrenilince ufku iki katına şeylerden...
 
Akatça ragāmu "çağırmak", "seslenmek", "dava etmek" anlamlarına geliyor. Aynı kökten gelen rugummû ise "dava" demek.
Targumannu ise "resmî sözcü", "elçi", "sefir" demek ki bu çevre dillere de hızla geçmiş bir kelime:
Hititçe targummiya, Aramice targmānā, Ermenice targman.
 
İbranice רָגַם (rāgăm) da benzer anlamlarıyla birlikte cezalandırmak anlamına geliyor.
Aslında cezanın okunması, yüksek mevkiden alçak mevkie tebliği gibi yine "söz" anlamı korunuyor.
Bu şekliyle cezanın infazı anlamına da kayıyor. Yani idam şekli.
 
Levililer 20:2'de şöyle geçer:

“İsrail halkına de ki, ‘İsrailliler’den ya da aranızda yaşayan yabancılardan kim çocuklarından birini ilah Molek’e sunarsa, kesinlikle öldürülecek. Ülke halkı onu taşlayacak."

İşte buradaki taşlama cezası için kullanılan bir kelime.
 
Yuhanna 8:5-8'de şöyle geçer:

“Musa, Yasa’da bize böyle kadınların taşlanmasını buyurdu, sen ne dersin?”
Bunları İsa’yı denemek amacıyla söylüyorlardı; O’nu suçlayabilmek için bir neden arıyorlardı.
İsa eğilmiş, parmağıyla toprağa yazı yazıyordu.
Durmadan aynı soruyu sormaları üzerine doğruldu ve, “İçinizde kim günahsızsa, ilk taşı o atsın!” dedi.

 
İşte bu Yahudi şeriatındaki cezalandırma yöntemi için de Hıristiyan teolojisinde o kelime kullanılıyordu.
Hıristiyan Habeşlerin kilise literatüründe sık kullandıkları bir tabir ise şaytān ragūm'dür.
"Lanetlenmiş Şeytan" anlamına gelir. Ancak nasıl bir lanet? Tanrı katından aşağı indirilmiş, hükmü verilmiş ve cezası kesilmiş, hatta biraz daha somutlaştırırsak taşlanmış!
 
Ara bilgi:

Spoiler

Başka dillerden Arapçaya geçen kelimelerde Ge harfi, Ce harfine dönüşerek söylenir.
Yunanca: Alfa, Beta, Gama, Delta vb.
İbranice: Alef, Bet, Gimel, Dalet vb.
Arapça: Elif, Be, Cim, Dal vb.

 
Yani RaGaMu kelimesi Arapçada رجم (RaCeMe) şekline bürünür.
 
Nahl 98'de şöyle geçer:

Kur'an'ı okuduğun zaman, o kovulup taşlanmış şeytandan Allah'a sığın!

 
Euzu Besmele'deki "...min eş-Şeytânir-racim..." ibaresi de ha keza benzer ifadeye sahip.
 
Bu arada hacda şeytan taşlama olarak bilinen ayinin Osmanlı zamanlarındaki adı recm-i Şeytan idi.
 
Bir de malum, zina için öngörülen taşlama cezası var yani bilinen adıyla: recm.
 
Somutlaştırma ile soyutlaştırma birçok kelimede gözlenebilen bir olgu zaten.
İngilizcede de benzer anlam ilişkisi vardır: Sentence hem "söz", "ifade", "cümle" anlamına gelir hem de "cezalandırmak", "hüküm vermek" vs. anlamlarına gelir.