[SchrödingersCat]

Felsefe Kulübü olarak hazırladığımız Büyük Filozoflar konu dizisinin 3. konusuna hoş geldiniz. Bu seferki konumuz René  Descartes.

René Descartes, "Modern Felsefenin Babası" olarak da anılır. Bu unvanı almasının nedeni hem kendi zamanında yaygın olan geleneksel Skolastik-Aristotelesçi felsefeden kopması hem de yeni mekanik bilimleri geliştirmesi ve tanıtmasıdır. Skolastik felsefeden temel kopuşu iki yönlüdür. Birincisi: Descartes, Skolastik yöntemin, bilginin kaynağı olarak duyulara bel bağlamasından şüphe duyuyordu. İkinci olarak bilimsel bilgiyi daha nedensel, daha modern ve mekanik bir modelle değiştirmek istedi.

Descartes, "şüphe duymaktan" yola çıkarak temel bir strateji üretti: En ufak bir şüphenin bile kurbanı olan herhangi bir bilgiyi yanlış kabul etmek. Böylelikle her şeyden şüphe ederek başlar ve bunu şüphe duymadığı yere kadar devam ettirir. Sonunda "Ben varım"dan şüphe duymanın imkansız olduğunu ve bu nedenle kesinlikle doğru olduğuna ulaşır. İşte bu noktadan itibaren Descartes, Tanrı'nın varlığını göstermeye devam eder ve Tanrı'nın gerçek ve şüphesiz bir şekilde var olduğu sonucuna ulaşır.

Bu sonuç ışığında Descartes daha önce şüpheli olan inançlar sistemini yeniden inşa etmeye devam edebileceğini düşünür. Mutlak bir kesinlikle yeniden kurulan bu inançlar, zihnin dışında bir bedenler dünyasının varlığını, maddi olmayan zihnin bedenden ikilcil ayrılmasını ve onun açık ve farklı fikirlerine dayanan mekanik fizik modelini içermelidir. Bu, Descartes'ın kesin  nedensel açıklamalara dayanan sistemlerini mekanik ilkelere dayanan sistemiyle değiştirmeyi amaçladığı Skolastik Aristoteles geleneğinden ikinci büyük kopuşuna işaret ediyor. Descartes ayrıca bu prensipleri; bitki, hayvan ve insan bedenleri, duyular ve tutkuların işleyişine de uyguladı. Tüm bunlar sonunda "cömertlik" kavramına dayalı bir ahlaki sistemle sonuçlandı.

Hayatı

René Descartes, 31 Mart 1596'da Fransa, Tours yakınlarında  La Haye kentinde Joachim Descartes ve Jeanne Brochard'ın oğlu olarak dünyaya geldi. Descartes, çiftin hayatta kalan üç çocuğunun en küçüğüydü. Descartes ailesi, çoğu doktorlardan ve bazı avukatlardan oluşan burjuva bir aileydi. Joachim Descartes, az sayıdaki avukattan biriydi ve kariyerinin çoğunu eyalet parlamentosunun bir üyesi olarak geçirdi.

René’nin doğumundan kısa süre sonra  annelerinin ölümü aileyi parçalandı, üç Descartes çocuğu, La Haye’de büyütülmek üzere anneanneleri Jeanne Sain’e gönderildi ve babaları 1600’de yeniden evlendikten sonra bile orada kalmaya devam ettiler. 

Descartes’ın 1614-1618 arasındaki hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir. Ancak 1615-1616 yılları arasında Poitiers Üniversitesi'nde medeni hukuk ve kanun hukuku alanında derece ve lisans aldığı biliniyor. Bununla birlikte bazıları 1614-1615 yılları arasında Descartes'in Paris dışındaki bir evde sinir krizi geçirdiğini ve 1616-1618 arasında Paris'te yaşadığını tahmin ediyor. Hikayemiz asıl 1618 yazında Descartes'in Nassau Maurice ordusu için gönüllü olmak için Hollanda'ya gittiği zaman başlıyor. Burada gençlik dönemini etkileyecek belki de en önemli kişi plan Isaac Beekman ile tanışır. Descartes'ın bilime olan ilgisini yeniden alevlendiren ve matematiksel teknikleri diğer alanlara uygulama olanağını gösteren Beekman'dır. Beekman'a bir yeni yıl hediyesi olarak Descartes, müzik üzerine bir inceleme yazdı ki bu kitap daha sonra bir matematik dalı olarak kabul edildi ve Compendium Musicae adıyla yayınlandı. 1619'da Descartes, Beekman'ın rehberliğinde matematiksel ve mekanik problemler üzerinde ciddi çalışmalara başladı ve sonunda Bavyeralı Maximilian'ın ordusuna katılmak için Almanya'ya seyahat etmeyi planlayarak Nassau'lu Maurice'in hizmetinden ayrıldı.

Kısa bir süre sonra, 1620'de yeni bir yöntem aramaya başladı, "Rules for the Direction of the Mind" adlı eserinin ilk on bir kuralının taslakları da dahil olmak üzere yeni yöntemi üzerine birkaç çalışma başlattı ancak hiçbir zaman tamamlamadı. Descartes, 1628'de nihayet fikrinden tamamen vazgeçinceye kadar üzerinde yıllarca çalıştı. Aynı zamanda bu süre zarfında, optik gibi daha bilimsel odaklı projeler üzerinde de çalıştı.  Bu çalışmalar sırasında, kırılma yasasını 1626 gibi çok daha erken bir zamanda keşfetmiş olabileceğinden bile bahsedilir. Ayrıca bu süre zarfında Descartes, Hollanda'da geçirdiği 20 yıl boyunca uzun süre arkadaşı olacak ve entelektüel toplulukla iletişiminin öncüsü olan Peder Marin Mersenne ile tanıştı.

Descartes 1628'in sonlarında Hollanda'ya taşındı ve birkaç kez adres değişikliğine ve Fransa'ya geri dönmesine rağmen, 1649'un sonlarında Kraliçe Christina'nın daveti üzerine İsveç'e taşınana kadar Hollanda'da kaldı. 1629'da Descartes, tamamlaması yaklaşık üç yıl sürecek olan "The World" adlı tezi üzerinde çalışmaya başladı. Bu çalışmanın amacı, mekanik fiziğin dünyadaki geniş fenomenlerini, önemli formların ve gerçek niteliklerin Skolastik ilkelerine atıfta bulunmadan nasıl açıklanabileceğini ve aynı zamanda güneş sisteminin güneş merkezli bir galaksi öne sürmekti. 1634-1636 yılları arasında Descartes, geometrik yöntemini gezegenlere ve gök taşlarına uygulayan bilimsel denemeleri Dioptique and Meteors'u tamamladı. Ayrıca 1635/1636 kışında bu denemelere, geometri üzerine bir ek olarak bir ön söz yazdı.  Bu önsöz The Discourse on Method'du ve 1637 Haziran'ında üç deneme ile birlikte Fransızca olarak yayınlandı.

Descartes 1936'da Meditations on First Philosophy isimli çalışmasına başladı. Descartes, Mersenne aracılığıyla; Antoine Arnauld, Peirre Gassendi ve Thomas Hobbes da dahil olmak üzere, zamanının en bilgili kişilerinden Meditations'a yönelik fikirlerini istedi. Meditations'ın ilk baskısı, altı soru, altı cevap şeklinde 1641'de Latince olarak yayınlandı. 1642'de yayınlanan ikinci baskı, yedinci bir itirazlar ve yanıtlar dizisinin yanı sıra, Descartes'ın sistemini eleştiren Peder Dinet'e bir mektup da içeriyordu. Bu suçlamalar Utrecht ve Leiden Üniversitelerinde gündeme getirildi ve yöntemi hakkındaki çeşitli yanlış anlaşılmalardan ve tezlerinin Aristoteles ve Hristiyan inancına "sözde" muhalefetinden kaynaklanıyordu.

1643 yılında Descartes, keskin zekasıyla tanınan ve Discourse on Method'u okumuş Bohemya Prensesi Elizabeth'le sevgi dolu ve felsefi açıdan verimli bir yazışmaya başlar. Elizabeth ile bu yazışmaya başlarken Descartes, aslında sonunda ona adayacağı Principles of Philosophy adlı kendi felsefesinin bir ders kitabı versiyonunu yazmaktaydı. Başlangıçta altı bölümden oluşması gerekiyordu, ancak 1644'te sadece dört bölümü tamamlanmış olarak yayınladı: İnsan Bilgisinin İlkeleri, Maddi Şeylerin İlkeleri, Görünür Evren ve Dünya. Diğer iki bölüm; bitki ve hayvan yaşamı ve insanlar üzerine olacaktı ancak bunları yazmak için gerekli tüm deneyleri yapmasının imkansız olacağına karar verdi. Elizabeth, Descartes'ı özgür irade, tutkular ve ahlak dahil olmak üzere daha önce çok ayrıntılı olarak ele almadığı konular hakkında sorguladı. Bu, sonunda Descartes'a 1649'da İsveç'e gitmeden hemen önce yayınlanan The Passions of the Soul adlı bir inceleme yazması için ilham verdi. Ayrıca, daha sonraki yıllarda Meditations and Principles daha geniş ve daha popüler bir kitle için Latinceden Fransızcaya çevrildi ve 1647'de yayınlandı.

1646'nın sonlarında, İsveç Kraliçesi Christina, Descartes ile bir Fransız diplomat ve Descartes'in arkadaşı Chanut aracılığıyla bir yazışma başlattı. Christina ve Descartes'in ahlaki meseleler ve mutlak iyilik üzerine olan tartışması.  Bu yazışma sonunda Descartes'in Şubat 1649'da Stockholm'deki Kraliçe'nin sarayına davet edilmesine yol açtı. Gitmekle ilgili çekinceleri olmasına rağmen Descartes sonunda Christina'nın davetini o yılın Temmuz ayında kabul etti. 11 Şubat 1650 yılında zatürreden hayatını kaybetti.

Skolastizme Karşı

Descartes, eski felsefeden kopuşla sıklıkla "Modern Felsefenin Babası" olarak adlandırılır.  Bu "eski" felsefe, daha sonraki Orta Çağ dönemi boyunca sahiplenildiği ve yorumlandığı şekliyle Aristoteles felsefesidir. Aslında Aristotelesçilik, Descartes’in zamanının entelektüel kurumlarına o kadar yerleşikti ki yorumcular onun gerçeğine dair kanıtların İncil’de bulunabileceğini savunuyorlardı. Yani eğer birisi bazı temel Aristotelesçi ilkeleri çürütmeye çalışırsa o zaman Tanrı'nın sözüne aykırı bir pozisyona sahip olmakla suçlanabilir ve cezalandırılabilirdi. Descartes'in zamanında  Skolastik-Aristoteles tezin çoğuna ya da en az birine karşı çıkan çok fazla insan yoktu.  Dolayısıyla Descartes modern felsefe sisteminin uygulanmasını tartıştığında Skolastik gelenekten kopuşu asılsız değildi. 

Descartes'in Projesi

Principles of Philosophy'nin Fransızca baskısının önsözünde Descartes, bütüncül felsefe görüşü için bir metafor olarak bir ağaç kullanır. "Kökler metafiziktir, gövde fiziktir ve gövdeden çıkan dallar diğer tüm bilimlerdir ve bunlar üç temel bilime; tıp, mekanik ve ahlak".  Descartes bu görüntü üzerinde çok fazla ayrıntıya inmese de, genel projesine ilişkin birkaç başka kavram da fark edilebilir.  İlk olarak, metafiziğin ağacın geri kalanını koruyan ve besleyen kökleri oluşturduğuna dikkat edin. Çünkü kesin ve güvenli bir epistemolojik temelin keşfedildiği yer Descartes'ın metafiziğindedir. İkincisi, fizik doğrudan köklerden büyüyen ve bilimlerin geri kalanının temelini oluşturan ağacın gövdesini oluşturur. Üçüncüsü, tıp, mekanik ve ahlak bilimleri fiziğin gövdesinden doğar, bu da bu diğer bilimlerin sadece mekanik biliminin belirli konu alanlarına uygulamaları olduğunu ima eder. Son olarak felsefe ağacının meyveleri, insanlığa en yararlı ve yararlı bilimler olan bu üç dalda bulunur.  Ancak bu kadar büyük bir çaba gelişigüzel yapılamaz, düzenli ve sistematik bir şekilde yürütülmelidir.  Dolayısıyla, bu ağacı dikmeye kalkışmadan önce, Descartes bunu yapmak için bir yöntem bulmalıdır.

Cogito, Ergo Sum

İkinci düşünce, Descartes akıl yürütmesiyle mutlak kesinlik kurmaya çalışır: Cogito, ergo sum veya “Düşünüyorum, öyleyse varım”.  Bu "meditasyonlar", Descartes'ten, birinci şahıs perspektifiyle yürütülür. Ancak okuyucusunun, sonuçlarına nasıl ulaşıldığını görmesi için kendisiyle birlikte düşünmesini bekler. Bu, sezgisel olarak “Ben varım” gerçeğinin ortaya çıktığı ikinci fikir özellikle önemlidir. Yani buradaki hakikat tartışması birinci şahıs veya "ben" perspektifinden yapılacaktır. Her şeyi şüphe ile tartılırken, elinin altındaki masanın bile varlığını kesin bir şekilde kanıtlayamayacağını, zira masa hakkındaki tüm bilgilerini duyu organları ve zihniyle edindiğini, bu bakımdan kendi donanımının izin verdiğinden fazlasını bilemeyeceğini, bununla beraber duyu organlarının ve hatta zihninin bile yanılabileceğini, dolayısıyla masanın varlığını kesin bir şekilde kanıtlamasının mümkün olmadığını gören Descartes şu akıl yürütmeyi yapıyor: Eğer inançlarımın yanlış olduğuna kendimi ikna edebiliyorsam "kendim" dediğim şey ben olmalıyım. Eğer şeytan aklıma girip beni kandırıyorsa benim varlığım olmadan şeytana kanmam mümkün değil.  Bu yüzden düşünmek varolmanın sebebi değil, sonucudur.

İnsan ve Hayvan Vücudu

Metod Üzerine Söylem'in beşinci bölümünde, Descartes hayvanların doğasını ve insanlardan nasıl ayırt edileceğini inceler. Burada Descartes, eğer bir makine, bir maymun gibi sebepsiz bir hayvanın dış görünüşüyle yapılmışsa, doğada bulunan o hayvanın gerçek bir örneğinden ayırt edilemez olacağını ileri sürer.  Fakat böyle bir insan makinesi yapılmış olsaydı, dili kullanamaması nedeniyle gerçek bir insandan kolaylıkla ayırt edilebilirdi.  Descartes’in vurguladığı nokta, dil kullanımının rasyonalitenin bir işareti olduğu ve yalnızca akıllara veya ruhlara sahip olan şeylerin rasyonel olduğudur. Bu nedenle, hiçbir hayvanın maddi olmayan bir zihni veya ruhu olmadığı sonucu çıkar.  Descartes için bu aynı zamanda, hayvanların, tam anlamıyla, açlık, susuzluk ve acı gibi hislere sahip olmadığı anlamına da gelir.  Daha ziyade, örneğin acı çığlıkları, herhangi bir acı hissi olmaksızın dış uyaranlara verilen mekanik tepkilerdir. Örneğin bir köpeğe sopayla vurmak bir tür girdidir ve onu takip eden havlama sadece bir çıktıdır, ancak köpek hiçbir şey hissetmez ve kendisine bir zihin verilmediği sürece acı hissetmez . Ancak insanlar zihinlere veya rasyonel ruhlara sahiptir ve bu nedenle dili kullanabilir ve açlık, susuzluk ve acı gibi hisleri hissedebilirler.  Gerçekte, bu "gerçek", Descartes’in, Söylem'in beşinci bölümünün sonunda özetlenen ve Altıncı Meditasyon'da tam olarak ortaya konan zihnin bedenle birleşmesi yönündeki argümanının merkezinde yer alır.

Yine de Descartes, hem hayvan hem de insan bedenlerinin en iyi "Tanrı'nın oluşturduğu topraktan yapılmış makineler" olarak anlaşılabileceğini kabul ediyor.  (AT XI 120: CSM I 99).  Mesele şu ki, bir saatin işleyişi, parçalarının konfigürasyonu ve hareketiyle en iyi anlaşılabileceği gibi, hayvan ve insan bedenlerinde de benzerlikler vardır. Nitekim bir hayvanın ve bir insanın kalbi o kadar benzerdir ki okuyucusuna anatomi açısından tersine “akciğerleri önündeki bazı büyük hayvanın kalbinin kesilmesini ve içinde bulunan iki oda veya boşluk gösterilecektir ”(AT VI 47: CSM I 134).  Daha sonra, kalp sertleştiğinde kasılmadığını, ancak belirli bir boşluğa daha fazla kan girmesine izin verecek şekilde gerçekten şiştiğini açıklamak için, kanın kalp içindeki hareketini ayrıntılı olarak anlatmaya devam ediyor.  Bu açıklama, 1628'de kan dolaşımı üzerine bir kitap yayınlayan İngiliz William Harvey'in (daha doğru) gözlemine aykırı olsa da, Descartes açıklamasının geometrik gösteri gücüne sahip olduğunu savunuyor.  Buna göre, insan vücudunun fizyolojisi ve biyolojisi, ruhun çalışmasını gerektiren işlevler dikkate alınmaksızın, hayvan vücutlarının fizyolojisi ve biyolojisi ile aynı şekilde benzerdir.

Nesnenin Doğası

İlkelerin II. Bölümünde Descartes, tüm fiziksel evrenin sonsuza kadar uzunluk, genişlik ve derinlik olarak genişleyen maddesel töz olduğunu iddia eder.  Bu, gövdeleri oluşturan uzantı ile bu gövdelerin bulunduğu söylenen alanı oluşturan uzantının aynı olduğu anlamına gelir. Bu hesaba göre, belirli bir bedenin bulunduğu bir yer yoktur, bunun yerine "yer" denen şey, yalnızca belirli bir bedenin diğer bedenlerle olan ilişkisidir.  Ancak, bir cismin yerini değiştirdiği söylendiğinde, yalnızca bu diğer cisimlerle olan ilişkisini değiştirmiştir, ancak arkasında başka bir cisim tarafından doldurulacak bir boşluk bırakır. Birincinin yerini başka bir cisim alır, öyle ki yeni bir uzantı parçası şimdi o yeri veya alanı oluşturur.

Burada bir örnek faydalı olacaktır.  Dolu bir şarap şişesi örneğini düşünün.  Şarabın şişenin içindeki yeri doldurduğu söyleniyor.  Şarap bittiğinde, burası şimdi onu işgal eden hava tarafından oluşturuluyor.  Şarabın ve havanın uzantısının iki farklı parça olduğuna ve bu nedenle şarap şişesinin içindeki yerin iki farklı uzantı parçasından oluştuğuna dikkat edin.  Ancak, bu iki uzantı parçası onu çevreleyen bedenle aynı boyut, şekil ve ilişkiye sahip olduğundan, yani şişe aynı olarak adlandırılsa da farklı parçalardan oluşmuştur.  Bu nedenle, aynı şekil, boyut ve pozisyondaki gövdeler birbirinin yerine geçmeye devam ettiği sürece aynı olarak kabul edilir.

Bir yerin veya mekanın, onu oluşturan bedenle bu şekilde özümsenmesi, ilginç bir felsefi soruna yol açar.  Bir yer, onu oluşturan bedenle özdeş olduğuna göre, bir yer, şimdi onu oluşturan başka bir cisim ile değiştirildiğinde, kimliğini nasıl korur ve dolayısıyla “aynı” kalır?  Şarap şişesi örneğine geri dönüş, bu noktayı açıklamaya yardımcı olacaktır.  Önce şarabın şişenin içindeki yeri oluşturduğunu ve ardından şarap bittikten sonra vücut içindeki o yerin şimdi onu işgal eden havanın genişlemesiyle oluştuğunu hatırlayın.  Dolayısıyla, şarabın uzantısı havanın uzantısından farklı olduğu için, şarap şişesinin içindeki yerin tam olarak aynı değil, iki farklı zamanda iki farklı nesne olduğu anlaşılıyor.  Descartes'ın bu konuyu nasıl ele aldığını görmek zor.

Descartes’ın beden ve uzayı yakından özümsemesi, boşluğu reddetmesi ve bazı metinsel sorunlar vardır. Descartes’in açıklamasında bu argüman için zorluklar ortaya çıksa da bunlar burada ele alınamayacak kadar uzun ve karmaşıktır.