[Xatai]

Şah İsmail Kimdir?



1487'de Erdebil'de Safevi Tarikatı'nın şeyh ailesine mensup bir oğlu olarak doğdu. Babası Şeyh Haydar, dedesi ise Şeyh Cüneyd'dir. Annesi Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın kızıdır, yani diğer dedeside Uzun Hasan'dır. 

Babası, Kafkasya seferi sırasında öldürülen dedesi Şeyh Cüneyd'in intikamını almak için Şirvanşahlar ile savaşır, Şirvanşah hükümdarı Ferruh Yasar damadı olan Akkoyunlu hükümdarı Yakub Bey'den (aynı zamanda Şeyh Haydar'ın kayınbiraderi) yardım ister. Babası, dayısı Yakub Bey tarafından öldürülür. Bu sıkıntılı olay esnasında İsmail henüz bir yaşındadır.
 
Babasının ölümünden sonra dayısı tarafından ailesiyle birlikte hapsedilir. Yakub Bey 1490'da ölene kadar annesi ve kardeşleriyle birlikte hapistedir.

Yakub Bey'in ölümünden sonra Akkoyunlu'nun yeni hükümdarı Rüstem Bey, İsmail'i ve kardeşlerini serbest bırakır. 
Ailesiyle Tebriz'e giden İsmail, orada Rüstem Bey tarafından sevgiyle karşılanır. Lakin Rüstem Bey, savaşta İsmail'in abisi olan Sultan Ali'nin güçlenip başına dert açmasından çekinerek Şeyh Cüneyd'in neslini ortadan kaldırmaya karar kılar. 

İsmail ve ailesinin Erdebil'e gitmesine izin vermiş, daha sonra verdiği kararı gerçekleştirmek için onları Tebriz'e geri getirtmiştir. Rüstem Bey'in ailesini ve kendisini öldüreceğini öğrenen Sultan Ali, kardeşleri ile Erdebil'e yola çıkar. Kaçtıklarının haberini alan Rüstem Bey arkalarından askeri kuvvet yollar ve Esbi civarında çıkan çatışmada Sultan Ali'yi öldürür. Fakat ölümünden önce Sultan Ali kardeşi İsmail'i varis ilan etmiştir, bu yüzden Kızılbaşlar İsmail'in arandığını öğrenince İsmail'i saklarlar. 

Daha sonra İsmail diğer abisi İbrahim ile Lahican valisi Karkiya Mirza Ali'nin davetine icabet ederler. Bir şekilde onların Lahican'da olduğunu öğrenen Rüstem Bey Lahican'a ordu yollar fakat Karkiya iki kardeşi sepete koyar ve bir agacın dallarına asar. Hiç bir yerde İsmail ve İbrahimi bulamayan askerler en sonunda Tebriz'e geri dönmek zoruna kalırlar.

Lahican'da Şii alimlerden eğitim alan İsmail 1499 yazında harekete geçmeye karar verir. 1500 yazında Erzincan'da Tekeli, Avşar, Şamlu, Rumlu, Ustaclu, Zülkâdir, Varsak ve Kaçar kabilelerinden toplam 7 bin Kızılbaş İsmail'in davetine icabet etmiştir. 

Kasım 1500'de İsmail, Şirvanşahların üzerine yürümüştür. Gülistan Kalesi civarında olan Çabani Meydan Muharebesinde
Ferruh Yasar'ı mağlup etmiş ve Bakü'yü ele geçirmiştir. Böylece 1501 yazında Tebriz'e girerek kendini Şah ilan etmiştir ve resmi dili Türkçe olan bir Türk devleti olan Safevi Devleti'ni kurmuştur. Şii mezhebinide devletin resmi mezhebi ilan etmiştir. Akkoyunlu hanedanından Murat Bey, bir ordu toplayarak Hemedan'da Elmakulağı'na yerleşti. 21 Haziran 1503'de ki savaşta Kızılbaşlar galip gelmiştir Murat Bey ise Şiraz'a kaçmıştır. Şah İsmail 24 Eylül 1503'de Şiraz'a girmiştir. Azerbaycan, Fars, Irak ve Acem'in büyük kısmında hakimiyet kurmuştur. 

1508'de Bağdat'a girmiştir. 1510'da Merv Savaşında Şeybani Hanlığını mağlup etmiştir. 1514'de ise Çaldıran Savaşında Yavuz Sultan Selim'e mağlup olmuştur. Bu yenilgisinden sonra hiç bir savaşa girmemiştir ve manevi olarak yıkılmıştır.
Devlet işlerine önem vermemeye başlamış, ölümüne kadar sakin bir hayat yaşamayı tercih etmiştir. 

Aynı zamanda iyi bir şairdi Şah İsmail. Hatayi (Xatai) mahlası ile bir çok şiiri mevcuttur. Şiirlerinde Farsa ve Azerbaycan Türkçesi dillerini kullanırken, daha çok Alevi-Bektaşi konularını ele alıyordu. 

24 Mayıs 1524'de vefaat etmiştir Erdebil'deki Safevi Türbesine defnedilmiştir.

[Kierkegaard]

1514'de ise Çaldıran Savaşında Yavuz Sultan Selim'e mağlup olmuştur. Bu yenilgisinden sonra hiç bir savaşa girmemiştir ve manevi olarak yıkılmıştır.

 Bu olaydan sonra manevi olarak yıkılmadığını aksine kendini bulduğunu düşünüyorum.

 Konuyla ilgili olarak 'Eksiklik kendi özümde' adlı eseri, özellikle Erkan Oğur'un yorumuyla muhteşemdir.