[basileus]

Bağımsız İsveç Krallığı'nın Kısa Tarihi

İsveç Krallığı, 1397 senesinde teşekkül edilen Kalmar Birliği adındaki, Baltık bölgesinin üç büyük devletini kapsayan ittifakın içerisinde gerçek potansiyelini açığa çıkarma kudretinden mahrum biçimde, küçük Danimarka prensliğinin himaye ve tahakkümü altında geçirdiği uzun yıllar esnasında, coğrafi konumuna uygun biçimde, Avrupa sahnesindeki oyuncuların arasında, daima izbe bir köşede beklemek mecburiyetinde kaldı. Kıtanın büyük dönüşüm sancıları geçirmekte olduğu, erken dönem Rus ve Fransız ulus-devletlerin gelişmesinin başladığı ve büyük ölçüde tamamlandığı, Rönesans'ın başladığı bir dönemde, "soğuk deniz"in kuzey ve doğu kıyılarında oturmuş halde, büyük yükseliş ve düşüşleri bir seyirci olarak izlemekle yetindi. Rus ulusal krallığının, doğum sancıları esnasında savurduğu kolları, dönemin ortalarına doğru, ülkenin doğu yakasını, Finlandiya'yı koparıp alırken Batı istikametinde yükselen ve denizleri aşan bir diğer güç İngiltere de Kalmar Birliği'nin muhtaç ve mefluç üyesini, Norveç'i Danimarka'nın peyki olma işkencesinden kurtararak Anglo-Sakson tahtının mahkumu olma acısını çekmeye mecbur edilmişti. Üçüncü bir istila fırtınası Birlik'in kilt taşı hükmündeki Danimarka arazilerinin hatırı sayılır bir bölümünün Almanlar tarafından işgal edilmesiyle noktalanmıştı.

Hal böyleyken İsveç'in Kalmar Birliği'nde kalmasında ve Kalmar Birliği'nin sürmesinde bir fayda ve anlamdan bahsetmek imkansızdı. Bir zamanlar kuzey bölgelerinin Hansa'da somutlaşan ve onun kimliği, emniyeti altında gelişen ticaretinden eşitsiz biçimde beslenerek ayakta kalan Kalmar Birliği bu beslenme sürecini idame ettirebilecek topraklara, siyasi ve iktisadi güce, neticede de tutkal işlevi görecek bir iradeye sahip değildi. Mensuplarına refah dağıtmada acze düşmüş, onları koruma konusunda da tam anlamıyla bir iflasa sürüklenmişti. Üstelik bu Birlik'in sürdürülmesi pahasına İskandinav Yarımadası'nın güney ucundaki İsveçli azınlık baskı altında tutuluyor, İsveç'in hareket hakkı gasp ediliyor ve tüm ipler Kopenhag'da toparlanıyordu. Ama ipleri toplamış bulunan vücut çoktan yere yıkılmış ve son nefesini vermişti; İngiliz, Rus ve Alman istilacıların son lokmalarını da koparmaya, sıyırmaya çalıştığı birkaç parça etle kaplı kemikleriyle Baltık kıyılarına serilmiş bu çürümüş cesedin bir parçası olmakta diretmek, umut görmek beyhude bir çabaydı.

* * *

İsveç Krallığı, Kalmar karşıtı ve bağımsızlıkçı yönetimi iş başına geldiğinde yıllar süren savaşlar ve verimsiz birlik yönetimi nedeniyle belirli alanlarda çıkılması zor bir batağa saplanmış bulunmaktaydı. Anti-emperyalist yöneticiler karşılarında, Alman ve Rus işgalleri sırasında yağmalanmış topraklar, savaş masrafları için alınmış 200 dukatı geçen bir borç ve ülkenin orta kesimlerini kasıp kavuran bir Lollard ayaklanması bulmuşlardı. Bağımsızlıktan başka seçenek ve kader görmeyen bu bürokratlar, aristokratlar ve askerler topluluğu, ilk iş olarak Lollard ayaklanmasını bastırma yoluna gitttiler ve İsveç orduları, 1500'lerin ilk yıllarına damga vuran bu isyan hareketini kısa sürede bastırarak ülkede asayişi tesis etti.

Askeri alandaki bu başarıyı ekonomide borç prangasından kurtarma mücadelesi takip edecekti. Baltık ticareti ve üstü verimsiz topraklarının maden zenginliği sayesinde ortalama bir ekonomik güce sahip bulunan İsveç, bu borçları da kısa sürede ödeyerek iktisadının üzerindeki ölü topraklarını kaldırdı ve halkının nefes almasını sağladı.

Bağımsızlık Savaşı'na kadar olan dönemde, İsveçli yöneticiler, ülkelerinin imarıyla alakalı sorunlarla meşgul oldular ve İsveç'in pek çok kentini ticaret merkezleriyle donattılar. Teknoloji alanında sürdürülen ısrarlı ve inatçı siyasaya, ara verilmeden devam edilmesine özen gösterildi ve İsveç kısa sürede, Kalmar Birliği'ndeki süzereni Danimarka'nın pek çok alanda önüne, kesin olarak, geçmeyi başardı. 1500'lü yılların ilk çeyreği yarılanmak üzereyken bu hamleler sayesinde gücünü tazelemiş bulunan ülkedeki bağımsızlıkçı rüzgar iyice kuvvetlenmiş ve yıkıcılaşmıştı. Yönetici tabakanın iradesi, Kalmar Birliği'nin dar duvarlarını parçalayıp İsveç'i hür bir ülke olarak Baltık sahnesine taşıma yönünde akmaya başlayan bir çığırdan farksız hale gelmiş; halk da Danimarkalı elitlerin onur kırıcı davranışlarına olan tahammülünü yitirmişti. İsveç, savaştan galip çıkacağına dair kesin bir inançla yoğruluyordu.

Yine de Bağımsızlık Savaşı'nı başlatmak için Brandenburg'un Slesvig bölgesindeki fütühatını tamamlamak ve sınırlarını düzeltmek maksadıyla, kaçınılmaz savaşını açışını beklemek gerekti. Rusya'nın bağımsızlık taleplerine destek verilmesi yönündeki istekleri geri çevirmesinin yarattığı nispi kırgınlığa karşı Baltık Almanlarının en kudretli devletinin müdahalesi, bu devletin de yönlendirmesiyle bir fırsat olarak görüldü ve İsveç orduları, 24 Kasım 1504 sabahı, Danimarka'nın İskandinavya'da kalmış son topraklarına karşı saldırıya geçti. Savaşın başlamasıyla birlikte İsveç kentlerindeki Danimarka bayrakları indirilip yakıldı, Danimarka'nın atadığı bürokratların ve aristokratların malları müsadere edildi ve Kalmar Birliği fiilen çöktü. Üç yıl süren savaşın ardından 1 Nisan 1507'de, İsveç, Stockholm'de imzalanan barış anlaşmasıyla birlikte Lund haricinde İskandinav Yarımadası'nın güney ucundaki tüm gasıp İsveç topraklarını ve mutlak bağımsızlığını kazandı.

* * *

Bağımsız İsveç Krallığı, hürriyetini kazanışının ardından Baltık bölgesi merkezli iki savaşta daha yer aldı ve bu savaşların ilkinde Lund bölgesini Danimarka'dan -yine Brandenburg desteğiyle- kazanarak yarımadanın istirdadı sürecini tamamladı ve ikinci savaşta da bağımsızlık savaşının hemen ertesinde bölgedeki boşluğu fırsat bilen Polonya'nın işgal ettiği Gotland adasını, Riga'nin çıkışında yer alan ve "Gustav Adolfstadt" olarak isimlendirilen adayla birlikte ele geçirerek topraklarına kattı.

Polonya-Litvanya Birliği'nin fiilen yıkılışıyla noktalanan ikinci savaş -1521 Kuzey Savaşı- İsveç'in Baltık ticareti pastasından aldığı dilimi büyüterek iktisadi gücünü pekiştirdi. Arka arkaya girilen üç büyük savaş arasındaki dönemlerde yoğunlaşan yatırımlar ve politikalar, ülkenin net gelirini kısa süre içinde arttırdı ve İsveç, yaklaşık 10 dukatlık bir aylık gelire kavuştu. Bu dönemde ülke topraklarının üç tabaka arasındaki verimli taksimi, ticaret merkezlerinin inşalarının sürdürülmesi, yerel yönetimlerde mali kalkınma odaklı poliçelerin yürürlüğe konması ve daha da önemlisi İsveç Krallığı'nın medar-ı iftiharı hükmündeki bir ticaret armadasının denize indirilmesi -bu armada 1521 Savaşı'nda Brandenburg donanmasının çöküşüne engel olmuştur- iktisadi alandaki küçük ancak ısrarlı kalkınmanın arkasındaki ana güçlerdi.

Bağımsız İsveç Krallığı, günbegün pekişen ekonomik gücüyle, askeri kuvvetiyle ve büyük ideallere duyduğu sarsılmaz bağlılıkla, müttefikleri Brandenburg ve Rusya'nın sadık bir dostu olarak hareket edeceğini, dış politikada "barışı maksimize, savaşı minimize" ilkesine bağlı kalacağını ancak ulusal idealleriyle çatışan bir statükoyu kesinlikle kabul etmeyeceğini duyurur ve bütün komşularını, İsveç halkının iradesini ve bu iradenin tecessüm etmiş hali olan İsveç Krallığı'nın otoritesini tanımaya çağırır.