[Attila the Hun]

Nasreddin Hoca'nın yağmurdan kaçan bir adama "Allah'ın rahmetinden kaçılır mı?" dediği fıkra nedenini bilmediğim şekilde aklıma kazınan fıkralardan biridir. Ben de yağmurda yürümeyi sevdiğim için yağmura yakalandığımda bu sözü kendi kendime anarım. Geçen aylarda buradaki "rahmet" kullanımına aklım takıldı, atalarımız İslam hususunda sahip oldukları incelikli anlayışın neticesinde bir mecazi anlam ilgisi mi kurmuşlardı yoksa başka bir faktör mü devredeydi?

Ulaştığım sonuç beni hayli şaşırtmıştı: Aslında "Allah rahmet eylesin." ifadesindeki kelimeyle "Allah'ın rahmetinden kaçılır mı?"daki kelimeler büsbütün farklı. Birincisi رحمة  raḥma(t) "Birinin suçunu bağışlama, yarlıgama, merhamet etme (TDK)" olarak yazılırken ikincisi رهمة rihma(t) "yağmur (TDK), esas manasıyla ince yağmur" olarak yazılıyor, yani ilkinde ح ha harfi varken ikincisinde ه he harfi var. Bu noktada kısaca Arapça fonolojisine değinmek icap ediyor. ح harfi boğazın derinliklerinden gelen ve birçok dile yabancı bir sestir, IPA'da /ħ/ olarak gösterilir. ه harfi Türkçede bildiğimiz h sesi. Bir de mevzubahis kelimelerde geçmese de خ hı harfi var ki o da Türkçede bazı yerel ağızlar harici kullanımdan düşmüştür, IPA'da /x/ olarak gösterilir.

Türkçede ayırt etmeyip üçünü de aynı okuduğumuz seslerin Arapçada birbirinden ayrı sesler olduğunu izah ettikten sonra ilk paragrafta kurduğum soru cümlesine bir cevap vereyim: Aslında ikisi de doğru. Bahsettiğim sesler dilimizde ayırt edilmediğinden iki kelime de aynı okunagelmiş ve bununla birlikte iki kelime arasında görünüşe bakılırsa yağmurun "Allah'ın merhameti" olduğu yönünde bir anlam ilgisi kurulmuş.

Aşağıda bazı sözlüklerden dikkate şayan örnekler mevcut; "yağmur" tanımının bulunduğu maddeleri esas alıyorum, örneğin Lehce-i Osmani'de iki kelimenin kendine ait maddesi varken Kamus-ı Türki'de birleşikler.



Rahmet رهمت: İnce yağmur, zebanzedi "رحمت". Lehce-i Osmani, 1876



Rahmet رحمت: Bais-i refah ve nimet olduğu için yağmura da ıtlak olunur. Lügat-i Ebüzziya, 1888



Rahmet رحمت: Hak Teala'nın ibadına merhametinin alamet-i zahiresi olan nafi yağmur. Kamus-ı Türki, 1901



Rahmet رحمت: Rah-ı meksure ile Arabide devamlı yağan yağmura (رهمت) denilmesine bakılırsa yağmur manasına gelen (رحمت)in bundan mahruf olması melhuzdur. Resimli Kamus-ı Osmani, 1912



Rahmet رحمت: Mecazen "yağmur" manasında müstameldir. Lügat-i Cudi