[uçan erişte]

Ön-Hint-Avrupa (ÖHA) dilinde ekseni etrafında dönmek / yuvarlanmak anlamına gelen kʷékʷl kökünden türeyen kʷékʷlos tekerlek demek.
kw ikilisi birçok yerel dilde çeşitli şekillere dönüşür. Zaten tam bir sessiz harf olmayan W ve K birçok açıdan dönüşmeye meyillidir.
Eski Yunancada kw genellikle kύ biçimine bürünür: κύκλος / kúklos.
Somut "tekerlek" anlamından hareketle giderek soyutlaşmaya gidilerek daire, dönem, döngü, devir vs. gibi birçok kavrama işaret edilmiş.
Latince -> Fransızca ve nihayetinde İngilizceye gelindiğinde cycle kelimesinin de menşei oluyor.
Sikl+ kökünden türeyen birçok kavram Yunanca vasıtasıyla bilim ve sanat dünyasına yeniden giriş yapıyor: bisiklet, ansiklopedi, siklon, silindir (cylinder) vs.
 
kw ikilisinin Ön-Cermen dillerindeki dönüşümü şöyle oluyor. Gırtlaksı K sesi, W'nun etkisiyle giderek gırtlaksı H sesine döner.
Yani ÖHA'daki kʷékʷlos kökünün Cermen dillerindeki karşılığı hwehwlą oluyor. Eski İngilizce hweol ve zamanla wheel biçimine bürünmüş.
 
kw ikilisinin Ön-Slav dillerinde ise fazla değişmeden ko biçimine bürünüyor.
Çekçe kolo daire / bisiklet ve Lehçe koło daire demek.
Ayrıca halka şeklinde dönerek oynanan oyun türüne "kolo" deniyor. Balkan Türklerine de oradan geçmiş.

Ajde Jano

 
kw ikilisi Hint dillerinde daha karmaşık bir yapıya dönüşüyor.
kw ikilisinden sonra sesli harf gelirse K sesi yine W'nun etkisiyle çatallaşarak Ç'ye dönüşüyor.
kw ikilisinden sonra sessiz harf gelirse K sesi giderek gırtlaksı bir χ sesine dönüşüyor.
Ayrıca birçok dil ailesinde görülen L -> R dönüşümü yaşanıyor.
Yani ÖHA'daki kʷékʷlos kökünün Hint dillerindeki karşılığı चक्र / ćakrá ve çaχra oluyor.
Hinduculukta insan bedeninde bulunan ve girdap şeklinde dönen enerji merkezlerine de bu isim verilmiş oluyor.
 
İran coğrafyasında ise iki biçim söz konusu: Soğdca çıχr ve Pehlevice çarχ
İkinci biçimde χ ile R metateze uğrayarak yer değiştirmiş. Farsça چرخ / çarχ
 
Soğdcadan Manice aracılığıyla Manicilik dinini benimseyen Uygur Türklerine de geçerek Türkçe çıχrı biçimini alıyor.
 

Emeri tınlığlar çıχrı eŋirer, yuŋ eŋirer, kentir eŋirer

Pek çok insan çıkrık eğirir, yün eğirir, kendir eğirir

Uygurca İyi ve Kötü Prens Öyküsü

 
Böylece çark, çıkrık ve çakra kelimeleri Türkçeye anlamı korunarak girmiş oluyor.
 
---
 
Şimdi Sami dillerine geçelim.
Aramice פלכא / pelekā kelimesi çıkrık, çark anlamına geliyor.
Fenikece pelekum ise yün eğirme çıkrığı kelimesinden gelmiş.
Nihai kaynağı Akatça dönme / çevirme anlamına gelen palāku kelimesi.
 
Arapçada P harfi olmadığı için bu kelime F ile oluşturulmuş: Yani فلك / felek.
Arapçanın bilim dili hâline geldiği zamanlarda soyutlamayla birçok kavram oluşturulmuş.
Basitçe "çark" dışında daire, küre anlamlar ifade edilmiş.
Yıldızların döner güzergâhı yani "yörüngelerini" belirten bir terim hâline gelmiş.
Öyle ki rasathanelerde bu işle uğraşan bilim dalına علم الفلك / 'ilmi-l felek (Astronomi) demişler.
Ancak şunu unutmayalım zamanın astronomisi, astroloji ile birbirine geçmiş şekildeydi.
Batlamyus'un dünya merkezli evren çevresinde kat kat halkalardan oluşan evren anlayışı Araplarda da vardı.
Gezegenlerin, yıldızların vs. konumunu gösteren halkalar felekleri temsil ediyordu.

Eflak

 
Feleklerde duran gök cisimlerinin konumu kişioğlunun mizacını ve kaderini belirliyordu.
Bu vesileyle felek, çoğunlukla kötü talih ve kader ile anılmaya başlandı.
Artık, kötü bir olay yaşandığı zaman Türkler bunu felâket diye anar oldu.
İnsanlar kendilerine "feleğin değmesini" istemezdi. Tecrübeli olanlar "feleğin çemberinden geçip" de gelmişlerdi.
Yenik düşenler "Kahpe felek!" diyerek sitem ederken cesur olabilenler "feleğin tekerine çomak sokardı".
Talihi belirleyen "çarkıfelek" ise kör kadınlarca çevrilirdi. Feleğin ağını örenler, tanrıların bile kaderini belirlerdi.
 

Dinletiler