[Sezar]

Türk fikir hayatının son dönemdeki en önemli temsilcilerinden biri olan Cemil Meriç, yazar, çevirmen ve mütefekkir özellikleri ile edebiyatımıza birçok eser kazandırmış ve fikirleri ile Türk okurunu derinden sarsmıştır.

Balkan savaşları sırasında 1912’de Meriç nehri yakınlarındaki Dimetoka’dan Antakya’ya göç eden bir ailenin çocuğu olarak Reyhaniye (şimdi Reyhanlı) ilçesinde doğdu (12 Aralık 1916). Tam adı Hüseyin Cemil’dir. Banka müdürlüğü de yapmış olan babası hâkim Mahmud Niyazi Bey’in görevi münasebetiyle yedi yaşına kadar Antakya’da kaldı. 1923’te Reyhaniye Rüşdiyesi’nde başladığı eğitimine 1928’de Antakya Sultânîsi’nde (Lycée d’Antioche) devam etti. 1935’te liseyi bitirmesi gerekirken Fransız mandası altındaki Antakya’da o yıl liseler on bir yıldan on iki yıla çıkarıldığı için mezun olamadı. Milliyetçi eğilimlerinin ağır bastığı lise son sınıfta hocalarına yönelttiği eleştirileri yüzünden bitirme imtihanlarına on beş gün kala okulu terketmek zorunda kaldı. 1936’da İstanbul’a gitti ve on ikinci sınıfa Pertevniyal Lisesi’nde devam etti. Bu sırada Nazım Hikmet ve Kerim Sadi başta olmak üzere dönemin solcu aydınlarıyla tanıştı.

Geçim sıkıntısı yüzünden 1936 Mayısında Antakya’ya döndü ve lise öğrenimini Fransız liselerine özgü programı uygulayan Antakya Sultânîsi’nde tamamladı. Dokuz ay kadar İskenderun’a bağlı bir köy okulunda öğretmenlik yaptıktan sonra İskenderun Tercüme Bürosu’nda başkan yardımcısı oldu. Kısa sürelerle Nahiye müdürlüğü, Türk Hava Kurumu’nda sekreterlik ve belediyede kâtiplik gibi görevlerde bulundu. Nisan 1939’da göz altına alınarak Antakya’ya götürüldü. 1938’de kurulan ve 1939’da Türkiye’ye iltihak eden bağımsız Hatay hükümetini devirmekle suçlandı; idam talebiyle yargılandı, ancak beraat etti.

1940’ta tekrar İstanbul’a gitti ve iki yıl Yabancı Diller Yüksek Okulu’na devam ederek 1942 Haziranında mezun oldu. Fransızca öğretmeni olarak tayin edildiği Elazığ Lisesi’nde iki yılı aşkın bir süre görev yaptıysa da özel hayatında ve işindeki çeşitli sıkıntılar yüzünden İstanbul’a dönmek zorunda kaldı (1945). Aralık 1946’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Fransızca okutmanı oldu. 1974’te emekli oluncaya kadar bu görevini sürdürdü. Bu arada Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne doktora öğrencisi olarak kaydoldu (1951), Işık Lisesi’nde Fransızca hocalığı yaptı (1952-1954) ve Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde dersler verdi.

Küçüklüğünden beri problemli olan görme duyusunun giderek zayıflaması üzerine 1954’te birkaç başarısız göz ameliyatı geçirdi. 1955’te gittiği Paris’te Quinze-Vingts Hastahanesi’nde geçirdiği bir dizi ameliyat da başarısızlıkla sonuçlanınca hayatının geri kalan kısmını gözlerini kaybetmiş olarak sürdürdü. Fikir hayatı ailesi, dostları ve sevenlerinin okuma ve söylediklerini dikte etme konusundaki yardımlarıyla devam etti. 1984’te beyin kanaması ve ona bağlı olarak felç geçirdi; ağır bir hastalık döneminin ardından 13 Haziran 1987’de İstanbul’da öldü ve Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi.

İçine kapalı bir çocukluk dönemi geçiren Cemil Meriç’in kitapların dünyasına yönelmesi erken yaşlarda olmuştur. Antakya’da çıkan Yeni Gün gazetesindeki “Geç Kalmış Bir Muhasebe” başlıklı yazısıyla (23 Eylül 1933) yayın hayatına atılmış, Tarık Mümtaz’ın (Göztepe) çıkardığı Karagöz’de yazıları ve “Fırsat Yoksulu” mahlasıyla şiirleri yayımlanmıştır. İstanbul’a geldikten sonra “Honoré de Balzac” başlıklı ilk yazısı İnsan dergisinde neşredilmiş (1941), Ayın Bibliyografyası dergisinde tercüme tenkitleri yapmış (1942-1943), başında uzun bir Balzac incelemesinin de yer aldığı Altın Gözlü Kız çevirisi yayımlanan ilk eseri olmuştur (1943). 1944-1947 yılları arasında Yurt ve Dünya, Yücel, Gün, Amaç dergilerinde tercüme tenkitleri, Fransız edebiyat ve düşüncesi üzerine incelemeler neşretmiş, Balzac çevirilerini de sürdürmüştür. Maarif Vekâleti’nden tercüme teklifleri almış, yarım kalan Emile (J. J. Rousseau) çevirisinin ardından Hernani (V. Hugo) çevirisi “klasikler” dizisi arasında çıkmıştır (1956). 1955 yılında günlük tutmaya ve “Quinze-Vingts Geceleri” adlı bir roman yazmaya başlamışsa da devam etmemiştir. Aralıklarla yirmi yıl sürdüreceği günlüklere (jurnal) ise 1963’te başlayacaktır. 1960-1964 yıllarında mesaisinin neredeyse tamamını Hint edebiyatına vermiştir.

1953’ten sonra ara verdiği yazılarına Dönem ve Çığır dergilerinde yeniden başlayan Cemil Meriç (1965) bir yandan tercüme çalışmalarına devam ederken bir yandan da Yeni İnsan ve Hisar dergilerinde yazılarını sürdürür; bu arada Saint-Simon İlk Sosyolog-İlk Sosyalist kitabı neşredilir (1967). Emekli olduktan sonraki on yıllık süre içinde kendisini daha geniş okuyucu kesimlerine tanıtacak olan olgunluk dönemi eserleri Bu Ülke’yle (1974) başlamak üzere yayımlanır. Türk Edebiyatı, Kubbealtı Akademi Mecmuası, Pınar, Köprü, Gerçek, Hareket, Millî Eğitim ve Kültür gibi dergilere, Orta Doğu, Yeni Devir gazetelerine yazılar, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi ve Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi’ne maddeler yazar. Türkiye Millî Kültür Vakfı (1974, 1980), Türkiye Yazarlar Birliği (1981), Kayseri Sanatçılar Derneği (1982) gibi kuruluşlar tarafından kendisine fikir ve inceleme dallarında ödül verilen Cemil Meriç’in Üsküdar Belediyesi’nin açtığı kültür merkezine de adı konmuştur (2004).



CEMİL MERİÇ’İN HAYATINDAKİ DÖNEMLER

Cemil Meriç’in arayışlarla geçen fikir hayatı kendi yaptığı bir tasnife göre şu dönemlere ayrılır:

   1-) 1917-1925: Koyu müslümanlık devri.

   2-) 1925-1936: Şoven milliyetçilik devri

   3-) 1936-1938: Sosyalistlik devri.

   4-) 1938-1960: “Âraf” dediği kuluçka devri.

   5-) 1960-1964: Hint devri.

   6-) 1964’ten sonra ise sadece Osmanlıdır (Göze, s. 7-8).

Eserlerinde Türkçe’nin hızla kan kaybetmesi ve mâzi ile aradaki çatlağın her geçen gün biraz daha büyümesi, bunun Türk toplumunun bugünü ve yarını üzerinde icra edeceği yıkıcı tesirler üzerinde durmuştur. Bir düşünce geleneğinden mahrum olmaları yüzünden Eflâtun’un ünlü istiaresinde geçtiği gibi “mağara”ya kapatılmış olan Türk aydınlarının kısa zaman aralıklarında hızla burçtan burca savrulmalarına işaret etmiştir.

Gerçeğin kimsenin tekelinde bulunmadığını, dolayısıyla ona ancak ortak bir gayret ve açık bir zihinle ulaşılabileceğini, sağ-sol çatışması gibi Avrupa’dan ithal edilen suni kamplaşmaların Türk insanı ve aydınının zaten zayıf ve mecalsiz bırakılmış dinamiğini iyice körelteceğini, aydınların kendi kültür köklerini olduğu kadar dünya kültürünü, içine girmek için Tanzimat’tan beri çırpındığımız Avrupa’yı bile son derece yetersiz ve sığ bir şekilde tanıdığını belirtmiştir.

Türk aydınının Batı karşısında içerisine düştüğü aşağılık kompleksinin zararlı neticelerini, insan beyninin iki yarım küresi olan Doğu ve Batı’nın gerçekte bir bütün oluşturduğunu, dar ve ön yargılı düşünmeyi bir kenara bırakmanın fikir hayatımıza zenginlik kazandıracağını ifade etmiştir.

Avrupa medeniyetine istihalenin ham bir hayal olduğu ve bir medeniyetin diğerine istihale edemeyeceği, ancak malzeme alabileceği, Türkiye’de kendi köklerine sahip yeni bir neslin yetişmesinin Osmanlıca, Arapça ve Farsça öğrenerek irfan hazinelerini, öte yandan bir Avrupa dili öğrenerek hür bir şekilde Batı’yı tanımakla mümkün olacağı vurgu yaptığı diğer görüşleri arasındadır.


Cumhuriyet dönemi aydınları içinde farklı bir yer tutmasında dürüstlük ve samimiyeti, kendi fikir ve kültür geleneklerini hakkıyla özümlemesi, farklı fikrî kanallara açık bağımsız bir zihin yapısına sahip olması ve Antakya gibi özel şartları bulunan bir ortamda Fransız mandası altında kısmen bir sömürge tecrübesi yaşamış bulunmasının ayrı ayrı payı vardır.

O yıllarda Fransız eğitim sistemine göre öğretim yapmakta olan Antakya Sultânîsi’nde, tercüme eserleri basılmış Antuvan Efendi adlı bir Ermeni, Dârülmuallimîn-i Âliye mezunu Lâmi Bey ve “şair, muhibb-i cemâl, kalender bir Osmanlı” dediği Ali İlmî Fânî, Mülkiye Mektebi mezunu Memduh Selim, Sorbonne doktoralı Mesud Fânî (Bilgili), Damad Ferid Paşa’nın başyaverliğini yapmış olan Tarık Mümtaz gibi isimlerin bulunuşu da bunlara eklenebilir.

Mesud Fânî o yılları anlatırken tâlim ve terbiye kadrosunun milliyetlerindeki çeşitlilik sebebiyle Antakya Sultânîsi koridorlarını bir nevi “Cem‘iyyet-i Akvâm” salonuna çevirdiğini söyler (Manda İdaresinde, s. 15). Kendini “hakikat arayıcısı” ve “hakikat âşığı” olarak nitelendiren, siyasî görüşlere ve düşünceyi daraltan ideolojilere mesafeli durmaya çalışan Cemil Meriç’e çeşitli fikir, siyaset ve ideoloji çevreleri kendilerine yakın buldukları görüşlerini öne çıkararak sahip çıkmışlardır.

CEMİL MERİÇ’İN ESERLERİ

Hind Edebiyatı (İstanbul 1964, genişletilmiş 2. baskı, Bir Dünyanın Eşiğinde, İstanbul 1976); Saint-Simon: İlk Sosyolog-İlk Sosyalist (İstanbul 1967); Bu Ülke (İstanbul 1974); Umrandan Uygarlığa (İstanbul 1974); Mağaradakiler (İstanbul 1978); Kırk Ambar (İstanbul 1980, İletişim Yayınları’nın bastığı külliyat içinde iki cilde bölünmüş ve I. cildi 1998’de Kırk Ambar: Rümuzül Edeb başlığıyla bazı ekleme ve çıkarmalarla yayımlanmıştır); Bir Facianın Hikâyesi (Ankara 1981); Işık Doğudan Gelir (İstanbul 1984); Kültürden İrfana (İstanbul 1985); Jurnal I-II (İstanbul 1992-1993); Sosyoloji Notları ve Konferanslar (haz. Ümit Meriç, İstanbul 1993).

Ayrıca Balzac’tan Altın Gözlü Kız (1943), Otuzunda Kadın (1945), Onüçlerin Romanı (1945), Kibar Fahişelerin İhtişam ve Sefaleti (1946); Victor Hugo’dan Hernani (1956); Uriel Heyd’den Ziya Gökalp: Türk Milliyetçiliğinin Temelleri (1980); Maxime Rodinson’dan Batıyı Büyüleyen İslam (1983) adlı kitapları çevirmiş, Berke Vardar’la birlikte Antoine Meillet’den (kapakta belirtilmemesine rağmen iki bölümden oluşan kitabın 2. bölümü Michel Lejeune’e aittir) Dillerin Yapısı ve Gelişmesi’ni (1967) çevirip ilâvelerde bulunmuştur. Thornton Wilder’dan Köprüden Düşenler (1981, Lamia Çataloğlu ile birlikte), Victor Hugo’dan Marion de Lorme (1966, Mahmut Sait Kılıççı ile birlikte) yaptığı diğer çevirilerdir. Ferit Hakkı Saymen ve Louat ile beraber üniversite öğrencileri için hazırladığı Fransızca Yardımcı Metinler adlı kitapçığıyla (1951) Sosyalizm ve Sosyoloji Tarihinde Pierre Joseph Proudhon (İstanbul 1969), İdeoloji (1970) gibi yazılarının basımıyla ortaya çıkan risâleleri ve 1959’da Fransızca hocaları için hazırladığı basılmamış bir Fransızca grameri bulunmaktadır.

Yazar Hakkinda Kendi Fikirlerim

Sag kesimin bir kisminin cok saygisini kazanmis olmakla beraber Islamci ya da Ulkucu gibi cenderelerle hapsedilemeyecek nev-i sahsina munhasir bir cizgide yer almasi ve Attila Ilhana 70'lerde yazdigi mektupta eserlerinin hep sagci yayinevlerinden cikmasinin sebebinin eski dostlarinin vefasizligi oldugunu, kendi aklinin kendisine ait oldugunu soylemesi dikkat cekici.

Günlüklerinin yer aldığı Jurnal kitabında kendisini, "Kimim ben! Hayatını, Türk irfanına adayan, münzevi ve mütecessis bir fikir işçisi." olarak tanimlamasi beni oldukca etkilemistir. Kendisinin onbinlerce kitap okudugu soylenir.

Kendisi her gorusu olabildigince elestirmis ve bir seyi pesinen kabul etmek yerine onun koklerine kadar arastirmayi tercih etmistir.

"Said-i Nursi’nin bir hutbesi var, çok enteresan: Yanlış anlaşılır diye korkuyorum. Adam sosyalizme açık. Nurcular ve sosyalistler birbirini tanımalıdırlar. Türkiye’nin kurtuluşu buna bağlı. Ben şimdi bunu yapmaya çalışıyorum. Fakat bu fert işi değil. Nurcular sosyalistleri, sosyalistler de Nurcuları okumuyor. Zaten sağ kendi dışında hiçbir şey okumuyor; çok garip bir hál bu."

Benim de sahsen fikir dunyamin babasi olarak gordugum ve kendi siyasi dusuncemin mimari olan Cemil Meric`ten sozler aktarmak isterim.

  -  Sol, geniş kalabalıkların refahını, ışığa kavuşturulmasını, fizik ve moral kalkınmasını ister. Sabırsızdır, gençtir. Zafer uğrunda birçok fedakarlıkları göze alır. Tecrübesizdir. Devrimin ve büyük reformların bütün haksızlıklara son vereceğine inanır.

  -  Sağ, sayıya değil değere önem verir. daha önce kazanılmış hakların devamını ister. Kalabalıkları yok sayar, vesayet bulundurulmalarına taraftardır. Yerleşmiş kuvvetlerle oynanmasına razı olmaz, karamsardır. Devrimlerin faydadan çok zarar getireceğine inanırlar.Insan, bazı bahislerde sağdır, bazılarında sol.Bu itibarla bu kelimeleri aşmak lazım."

  -  Bu memlekette sağcı-solcu, ilerici-gerici yoktur, namuslu ve namussuzlar vardır. Siz namuslulardan olun! Göreceksiniz çok kalabalık olacaksınız!

  -  Taraf tutmayan insan, şahsiyeti felce uğramış insandır. Ben tarafım, hakikatin tarafıyım.

  -  Aydın, Tanzimat’tan beri Barı Kapitalizmin şuursuz simsarı.

  -  Bu millet on senede bir değişen hafızasız nesiller amalgamı…

  -  Mazi yok, tarihimizi tanımıyoruz. Din ölüm yatağında.

  -  Murdar bir hal’den muhteşem bir maziye kanatlanmak gericilikse, her namuslu insan gericidir.

  -  Her dudakta aynı rezil şikayet: yaşanmaz bu memlekette!

  -  Vatanlarını yaşanmaz bulanlar, vatanlarını “yaşanmaz”laştıranlardır.

  -  Çağdaşlaşmak neden Avrupa’nın putlarına perestiş olsun?

  -  Türk düşünce tarihi, ülkesiyle göbek bağını koparan bir intelijansiyanın dramı.

  -  Avrupa Tanzimat’tan beri aynı emelin kovalayıcısıdır: Türk aydınından mukaddesi öldürmek. Mukaddesi yani İslamiyet’i.

  -  Hangi Batı” bir facianın hikayesi: iki yüzyıldan beri kurbanı ve kahramanı olduğumuz bir facianın.

  -  Batıda ıslah korumak içindir, bizde yok etmek için.

  -  Batı'dan gelen hiç bir "izm" masum değildir.

  -  Sağ okumuyor. Boşuna bağırıyorum. Sol diyalogtan kaçıyor, küskün

Kaynakca:
1)TDV Islam Ansiklopedisi :Cemil Meric
2)https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/bi...ric/588722
3)https://eksisozluk.com/cemil-meric--130375

[Pierro]

Bu Ülke kitabını tavsiye ederim.

[basileus]

Kendi ideolojik eğilimini, şakayla karışık olarak "anti-Cemil Meriç"lik çizgisiyle tanımlayan ve yakın çevresinde bu şekilde tanınmış birisi olarak Cemil Meriç hakkındaki düşüncelerim hiç de olumlu değil. Bu, onun önemsiz birisi olduğu, tümüyle aforizmalardan ibaret bir insan olduğu şeklinde partizanca bir tutum geliştirmemi gerektirmiyor elbette. Ama kendisinin, maalesef İslamcı-muhafazakar kesimde, özellikle bu kesimin entelektüel rezervuarının 12 Eylül'den sonra toplumun merkezi bölgelerine akmaya başlaması süreciyle birlikte bir ilgi enflasyonuna maruz kaldığı kanaatinde ısrarcıyım.

Cemil Meriç, her şeyden önce, bir kelime ustasıdır; onları işler, süsler, çeşitli şekillere sokar, evirir, çevirir ve sonunda ortaya ilk görünüşte ve bu görünüşün hemen ardından gelen ilk kavrayış anında insanı cezbeden cümleler, bu cümlelerden de , öncelikli olarak, ideolojilere karşı soğukluk-hamaset hatları üzerinde şekillenen bir tavır takınmış olan muhafazakar-İslamcı zihinlere hemencecik yerleşebilen fikirler çıkartır. "-İzmler idrakimize giydirilmiş deli gömlekleridir". lafı, bu muhitlerin havasında tekrarlanıp durur; Batı'ya fırlattığı şüpheci bakışlar hayranlıkla izlenir; hem Doğu hem Batı yönünde de ufku tarayabilen mürekkep yalamış birisi oluşu tüm hareketlerine, sözlerine bir hale katar. Gerçekten de hemen her şeyiyle, söz konusu muhit için vazgeçilmez bir figürdür. Kitaplarını basan İletişim Yayınları'nın okur kitlesine de hatırı sayılır ölçüde nüfuz ettiğini düşünmemek için hiçbir sebep yok. Eminim bu kitle, onda, fikir hürriyetine, fildişi kuledeki aydınlara yönelik eleştirel bir yön, belki de bir parça otantiklik buluyordur.

Ben Cemil Meriç'te bunların hiçbirisini göremiyorum: -İzmlere çatışının arkasında bir samimiyetsizlik vardır. Onlar ne Batı'nın emzirdiği ifritlerdir ne idrakimiz üzerindeki deli gömlekleridir. Kendisinin bir çırpıda yerin dibine batırdığı tüm bu fikir kümelerinin arkasında sayısız nesilden süzülüp gelen ve kalem sahiplerinin akıllarında, avuçlarında şekillenen ayrıntılı düşünce sistemleri vardır. Şayet bunlarda bir tahammülsüzlük, özgür düşünceye meydan okuyuş seziyorsa, düşmanını başka bir yerde aramalıydı; zira -izmler ve mutaasıplık arasında doğrudan bir bağlantı kurmak mümkün görünmemektedir. Bir düşünce sisteminin tohumları, uçup geldiği toprakların zihniyet örüntülerine göre şekillenir: Eğer Türk insanı/aydını, Meriç'i rahatsız edecek kadar ideolojik saplantılar içindeyse, evvela bu toprakların mayasında bir şeyler aramalıydı. Bu arayış, ona, dinden ekonomiye törelerden siyasete kadar uzanacak çok geniş bir arazinin kapılarını açabilirdi ancak kendisi, bilindik muhafazakar refleksine sarılmış, -izmleri yapaylık/sığlık gibi değerler üzerinden eleştirmeye kalkmış; bu eleştirisinin yanına "Sağcı-solcu yok, namuslu-namussuz var." gibi romantik cümleleri de almıştır.

Aydın karşıtlığı, Cemil Meriç'in düşünce iklimine muhafazakarları, İslamcıları ve bir ölçüde Birikimci liberalleri doldurabilecek yegane hava akımıdır ve -izmler hakkındaki eleştirisiyle yan yana seyreder ve bir ölçüde toplumun en genelgeçer kanatlerini paylaşır, bunları besler. Tanzimatçılara saldırısında yalnız değildir aslında; ortaya çıkabilmesini 1839'daki bu büyük tarihi sıçrayışa borçlu olan Cumhuriyet eliti ve onun kalem başına koşulmuş savunucularında bile Tanzimat'ı alaya almak, halktan kopmakla yermek, yetersizlikle suçlamak, taklitçilikle itham etmek, sığ oldukları eleştirisiyle boğmak olağan eğilimlerdir. Bugün bir Kemalistin "Tanzimat batıcılığı" ifadesini bir aşağılama maksadıyla kullanmasının şaşırtıcı olmaması, bu eğilimin ifadesidir.

Bu eğilimi keskin diliyle daha da kuvvetlendirmiş bir isimdir Cemil Meriç. Aydınlara yönelttiği Batı kapitalizmi simsarlığı iddiasına, düşünce tarihimizi şöylece bir gözden geçirince bile katılmak mümkün görünmüyor: "Aydın" kelimesinin, sözlüklerin daima sol tarafından okunduğu, bu kelimenin şemsiyesi altına giren isimlerin pek çoğunun kapitalizme karşı en hafif tabirle soğuk yaklaştığı bir ülkede bu tür sözlerin çok daha dikkatle okunması gerekirdi.

Kendi topraklarıyla bağını kopartan, bunalımlar, açmazlar içindeki trajik -hatta belki de trajikomik- Türk aydını da unutulmamalı... Aynı Türk aydını, söz gelimi, sosyalizmi bile savunurken önce İslami terimlerin ve mazimizin içinden konuşuyor, söz konusu ideolojinin ilkel biçimlerini Osmanlı'da aramaya (!) kalkıyor; bu teşebbüsünü hemen her -izm söz konusu olduğunda tekrarlıyordu oysa.

"Ülkesini yaşanmaz bulanlar, onu yaşanmazlaştıranlardır." İşte, ülkeyi terk edip etmemeye dair bir tartışma açıldığında ve bu tartışma ülkenin kötüleşmesinin sorumluluğunun kime yıkılacağı gibi kilit bir noktaya geldiğinde kullanılabilecek bir anahtar ve Cemil Meriç'in belki de en demagojik sözlerinden birisi. Tümüyle popülist kaygılara hizmet eden, ne sorumluları ne reçeteyi sunan, ancak ve ancak içinde yaşadığı topluma eleştiri getirebilme cüreti sergileyebilmiş aydınlara, kalem sahiplerine çemkiren bir kelimeler bütünü.

Bir diğer demagojik-sloganik sözünde kurduğu "mundar hal-muhteşem mazi" karşıtlığı için söylenebilecek pek bir şey yok. Kendisi bir an olsun içinde bulunduğumuz "mundar hal"in o muhteşem saydığı maziden kaynaklandığıını düşünmüş, düşünmüşse bile bunu yüksek sesle dile getirmeye cesaret edebilmiş midir, bilemiyorum. Pek muazzez saydığı Osmanlı'nın bizlere bıraktığı mirasın kötü/zararlı/zayıf kısımlarını hesaba katmadığını, belki de buna cesaret edemediğini düşünüyorum. Okuyanlar bilir: Bu Ülke'de "Kanuni devrine dön, diyen Koçi Bey de mi gerici?" gibi, bu karşıtlık ilişkisine son derece yakın bir 'sloganı' mevcuttur. Bu slogan, muazzez Osmanlı'nın toprak sistemindeki bozulmanın, toplumsal dengelerin çıtırdayışının, "muhteşem" sıfatıyla müsemma Kanuni devrinde başladığına dair tespitlerin ya bir kenara bırakılmasından ya da hiç kaale alınmayışından dolayı tedavüle çıkartılabilmiş bir söz gibi görünmektedir ve beslendiği düşünsel arka plan, muhafazakarlığın geçmişe karşı duyduğu yoğun sadakatin ve güvenin ta kendisidir. Bu sadakat ve güven, örnekte görüldüğü üzere, yeri geldiğinde çeşitli yanılsamalara, geleceğe ve şimdiye karşı kronik bir memnuniyetsizliği benimsemeye neden olabilir.

Yorumumu, Cemil Meriç'in dikkatle okunması gerektiğine dair bir tavsiyeyle kapatmak istiyorum. Onda "samimi" bir entelektüel arayışın, bitmek bilmeyen bir fikir işçiliğinin, -izmlerden arınmış saf, kudretli ve Batı'nın da Doğu'nun da ufkunda dolaşabilen bir aklın olduğunu düşünenler bazı noktaları akıllarından çıkarmamalıdır: Kendisi aleni biçimde muhafazakar-sağcı bir figür olarak düşünce tarihimize geçmiştir; tespitleri, belirli bir ideolojinin kimi zaman uçlara kayabilecek ölçüde savunulmasından doğmuştur ve düşünce alanında sarf etmiş olduğu mesainin bu tür ince detayları örtmesine izin verilmemelidir.

Kendisi, inkar edilemez biçimde, Türk düşünce dünyasına damgasını vurmuş bir isim olarak, okunması, tartışılması ve konuşulması gereken önemli bir külliyat bırakmıştır. Bu Ülke kitabı, kendisini ve külliyatını tanımak için en çok tavsiye edilen çalışmasıdır.