[SchrödingersCat]

Jüpiter'in yörüngesindeki birçok aydan dördü gösterilmiştir. Bu gezegende neden bu kadar çok ay var?

Dünya'nın sadece bir ayı var ama onlarca doğal uydu güneş sistemimizdeki en büyük gezegen olan Jüpiter'in etrafında dönüyor ve yenileri de hala keşfediliyor. 16 Temmuz 2018'de bir astronom ekibi, gezegenin etrafında daha önce bilinmeyen 12 ay bulduklarını açıkladı.

Asıl büyük bir keşif geçen yıl gerçekleşti. Carnegie Bilimler Enstitüsü'nden Scott S. Sheppard, Neptün'ün ötesinde uzanan muazzam bir enkaz çemberi olan uzak Kuiper Kuşağı'nda yeni nesneler aramaya öncülük ediyordu. Sheppard ve meslektaşları, asıl araştırma hedeflerine biraz ara verip bir süreliğine Jüpiter'i gözlemlemeye karar verdi.

1610 yılında Galileo Galilei 4 eşsiz gök cismi keşfetti ve onlara Io, Europa, Ganymede ve Castillo isimlerini verdi ve bu aylar Jüpiter'in en büyük aylarıdır. Yıldız gözleme  teknolojisi daha sofistike bir hale geldikçe, dörtlünün çok sayıda grubu olduğu anlaşıldı. Sheppard'ın ekibi tanımlanmış Jovian uydularını (yani Jüpiter çevresinde dönen ayları) 79'a çıkardı.


Güneş sistemindeki başka hiçbir gezegen bu rakama ulaşamaz. Uranüs'ün 27, Neptün'ün ise 14 uydusu varken Saturn 62 onaylanmış uyduyla ikincidir. Sevgili komşumuz Mars, iki uyduya sahip: Deimos ve Phobos. Bu sizi Dünya'nın yalnız ayı hakkında üzgün hissettiriyorsa, en azından Merkür ve Venüs'ün  aysız olduğu gerçeğini hatırlayın.

Jüpiter'in bu kadar çok uyduya sahip olmasının bir nedeni var: Her şey yerçekimine bağlı.

Yerçekiminin Etkisi

Gökbilimciler güneş sistemimizdeki gezegenleri iki kategoriye ayırırlar. Merkür, Venüs, Dünya ve Mars “karasal” veya “iç” gezegenlerdir; Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün de “dış gezegenler” olarak da bilinen “gaz devleri” olarak sınıflandırılmıştır.

Bu hizipler arasındaki boyut farkı oldukça önemli;  Uranüs en küçük dış gezegen olmasına rağmen,  iç gezegenlerin en büyüğü olan Dünya'dan 15 kat daha büyüktür.

Şimdi, Isaac Newton'un gözlemlediği gibi, bir nesnenin kütlesi ile yerçekimi alanının gücü arasında doğrusal bir ilişki var. Bu yüzden gaz devleri çok büyük olduğu için daha fazla uydu çekebilecekler.

Ancak Jüpiter gibi gezegenlerin bu kadar büyük ay koleksiyonlarına sahip olmasının tek nedeni bu değil. Güneş sistemimizdeki gaz devleri güneşten nispeten uzaktır. Buna karşılık, bazı yıldızların "sıcak Jüpiterler" olarak adlandırılan devasa Jüpiter benzeri gezegenleri vardır. Bunlar yıldızlarına yakın yörüngede dönen gaz devleridir.

Fransız gökbilimci Fathi Namouni, sıcak Jüpiterlerin uydularının çok az olduğunu savunuyor.  Bu gezegenlerin güneş sistemlerinin uzak bölümlerinden içeriye göç ettiği düşünülmektedir.  Yol boyunca aylar, çekim savaşına maruz kalır.  Gaz devleri büyük olabilir, ama yıldızlar çok daha büyüktür bu nedenle daha güçlü yerçekimi alanlarına sahiplerdir.  Böylece, sıcak bir Jüpiter, yıldızına çok yaklaştığında yıldız sonunda aylarını çalacaktır.

Mesafe bu yeteneği dengeliyor. Güneşten ne kadar uzaklaşırsanız, yerçekimsel çekimi o kadar zayıf olur.

Bir Büyük, Jovian Ailesi

Jüpiter'in uyduları neredeyse monolitiktir. Birkaç tanesinde astronomi meraklıları tarafından iyi bilinen tuhaflıklar var: Io aktif volkanlarla dolu, Europa'da uzaylı yaşamı barındırabilecek gizli bir okyanusu var ve Mars’ın üçte ikisi boyutunda olan Ganymede güneş sistemimizin en büyük uydusu.

Castillo ile birlikte bu üç ay muhtemelen Jüpiter'in kendisi ile paralel olarak oluşmuş. Bu gezegen büyük olasılıkla bugün bildiğimiz gaz devi, gaz ve tozdan oluşan bir disk olarak başladı. Jüpiter şekillenirken, çevresinde dönen malzemelerin bir kısmı 1610'da Galileo'nun gözlediği dört ayın içinde birleşti. Satürn süreci ilerletmeye yardımcı olmuş olabilir. Ayrıca başlarda, dev gezegen tarafından çekilen ve absorbe edilen birkaç başarısız ayın olduğu varsayılmaktadır.

Bilim adamları, Jüpiter'in uydularının çoğunun gezegenden ayrılan parçaların yerçekim kuvveti tarafından sürüklenerek oluştuğunu düşünüyor.

Jovian uydularının çoğu, Jüpiter ile aynı yönde dönüyor. Fakat tersi yönde gidenler de var Sheppard ve meslektaşları tarafından keşfedilen yeni ayların dokuzu da bunların içinde. Farklı yönlerde dönen pek çok cisim olduğu için çarpışmalar kaçınılmaz. Birbirine çarpan aylar bu süreçte tahrip olabilir.  Jüpiter'in yeni ayları kazanması gibi, bazılarını da kaybetmesi muhtemel.

[candrall]

dünya 1 tane uydu için birbirine giriyor 70 tane uydu düşünemiyorum her işte var bir hikmet
biraz fazla bilimsel oldu ama artık idare edin

[yafeshan]

Güneş sistemi, güneş jupiter ve diğer çöplerden oluşur diye güzel bir laf var.