BİRİNCİ AFYON SAVAŞI
(1839 - 1842)
Birinci Afyon Savaşı, Britanya İmparatorluğu ile Qing hanedanı arasında uzun süren diplomatik, ticari ve idari başarısızlıklar sonrası meydana gelen savaş.
Britanya - Çin Ticareti
17. ve 18. yüzyılla birlikte Avrupa genelinde Çin'den gelen ürünlere karşı talep çok yükselmişti. Bu ürünler arasında ipek, porselen ve en önemlisi çay bulunuyordu. Bu 3 ürünü Avrupalılar Çin'den satın alırken, Çin bunun karşılığında Avrupa'dan hiçbir şey satın almıyor, mevcut ticaretini de katı yasalalarla kısıtlıyordu. Bunun sebebi Çin'in yabancı tüccarların ülkenin istikrarına negatif etkide bulunacağını düşünmesi ve kendisine yetebilir bir ülke olmasıdır.
Avrupalıların talepleri üzerine Çin'de tüm Avrupa devletleriyle ticaret yapılabilmesi için 1 liman belirlendi. 17. yüzyılın ortalarında aktif hale gelen, Canton adı verilmiş limandan Avrupalılar gittikçe artan bir grafikle Çin'e gümüş satmaya, bunun karşılığında ipek, çay ve porselen satın almaya başladılar. Bu bölgedeki ticareti özellikle Britanya'nın Doğu Hindistan Şirketi domine etmiş haldeydi. Ancak Çin'den sürekli bir şekilde ürün satın alınması ve Çin'e hiçbir şeyin satılamaması, Britanya başta olmak üzere Avrupalı devletlerin ekonomisini sarsmaya başladı.
Britanya'nın Doğu Hindistan Şirketi Hindistan'ın Fethinden elde edilen koton ticaretinde beklediğini bulamamıştı, çünkü yeni bağımsızlığını kazanan Amerika Birleşik Devletleri'nde üretilen koton Hindistan'da üretilene oranla daha çok rağbet görüyordu. Bu sorun ileride Britanya'nın içerisinde bulunduğu ekonomik krize çözüm bulunmasını sağlayacaktı.
Macartney'in Yolculuğu
Britanya ilk olarak ticaret üzerindeki sınırlandırmaların en azından kendileri için kaldırılmasını teklif etmek için Çin'e George Macartney'i gönderir. Macartney'in 3 amacı bulunuyordu; Canton sistemini bitirmek, Çin'de bir Britanya konsolosluğunun kurulmasını sağlamak ve mümkünse Çin'in kıyısında küçük bir adanın Britanyalı tüccarlara tahsis edilmesini sağlamak.
Bu taleplerini iletmek üzere bol miktarda hediye içeren bir gemiyle Çin'e ulaşan Macartney, Canton yerine Pekin'e daha yakın bir limana demir atmak ister. Çinliler bu talebi başlangıçta kabul etmeseler de, Macartney'in gemideki hediyelerin yolda kırılabileceğini söylemesi üzerine talebi kabul edilir.
İmparatorun Tehol'deki yazlık sarayında imparatorun karşısına çıkan Macartney, imparatora Kowtow yapmayı reddeder. Kendi düşüncesine göre eğer kendi Kralını gördüğünde saygıdan secdeye kapanmıyorsa, Çinlilerin İmparatorunu gördüğünde de secdeye kapanması için bir sebep yoktur. Çünkü İngiltere Kralı Çin İmparatorunun dengidir.
Bunun yerine salona İngiltere Kralı'nın bir portresinin getirilmesini ve kendisi Çin İmparatoruna Kowtow yaptığında kendisiyle denk rütbede birinin İngiltere Kralı'nın portresine kowtow yapmasını talep eder. Bu talebe karşı Çinliler oldukça şaşırır çünkü kendilerine göre Çin İmparatoru dünyayı yönetme hakkını direkt olarak Cennetten almıştır ve diğer yöneticiler öyle ya da böyle ancak onun kuludur ve sadece onun hoşgörüsü sonucu dünyanın bazı yerlerini yönetebilir.
Kowtow sorunu çözülemese de Macartney İmparator ile görüşmeye başlar. Yavaş yavaş Britanya'dan gelen hediyeleri İmparatora sunar. Burada da Çin İmparatoru kendisine bir jest yapıldığını değil, kendisine verilmesi gereken haracın verildiğini düşünmektedir. Dolayısıyla kendisine zaten verilmesi gerektiğini düşündüğü bu haraç karşılığında Çin İmparatoru herhangi bir talebi yerine getirme konusunda istekli değildir.
Görüşmenin sonucunda Macartney oraya kabul ettirmesi için gönderildiği 3 maddenin hiçbirini kabul ettiremeden geri döner. İmparator da İngiltere Kralı'na mektup yazarak İngiltere'nin haracını kabul ettiğini belirtir.
Afyon Üretimi
Britanya hala ticaretten çok büyük bir miktarda para kaybetmekteydi ve Çin'de satabileceği bir ürün bulması gerekiyordu. Britanya çözümü Hindistan'daki ekilebilir bölgelere koton yerine afyon ekmekte buldu. Afyon bağımlılık yapan bir maddeydi ve uzunca bir süredir Çin'de tıbbi sebeplerle de olsa kullanılmaktaydı. Ancak tek bir sorun vardı, afyon Çin'de illegaldi. Dolayısıyla devlet statüsünde Çin ile bunun ticaretini yapmak mümkün değildi.Bu sebeple Doğu Hindistan Şirketi'nin hakimiyetindeki Hindistan'ın doğusunda, Çin'e oldukça yakın bir bölgede bu afyon ticareti için pazar kurdu. Burada satılan afyon, Çinli ara elemanlar aracılığıyla Çin'e giriyordu. Bu ara elemanlar gümüş vererek afyon elde ediyor, elde ettikleri afyonu da Çin'de halka satıyorlardı.
Afyon satışı Çin'de büyük bir patlama yaptı, öyle ki 1833 yılında Britanya ticaretin kontrolünü Doğu Hindistan Şirketi'nden alıp kendisi ticaret yapmaya başlamıştı. Çinlilerin ihtiyacı olan paranın halk tarafından afyona harcandığını farkeden İmparator DaoGuang, Lin Zexu'yu afyonla mücadele için görevlendirdi. Lin Zexu mükemmel, yozlaştırılamaz biriydi. Lin Zexu çözümü Çin'i afyondan tamamen arındırmakta buldu.
1839 yılında tüm afyonun Canton'dan geldiğini farkeden Lin Zexu, afyon satan tüm tüccarları tutuklattı, tüm afyon bağımlılarını rehabilitasyon merkezlerine göndertti ve Kraliçe Victoria'ya bu durumla ilgili bir mektup yazdı. Bu mektup yüksek ihtimalle hiçbir zaman Victoria'ya ulaşmasa da, cevap alamayınca çılgına dönen Lin Zexu, yabancıların sahip olduğu tüm afyona el koydu. Yabancı tüccarlar elindeki afyonların sadece küçük bir kısmını teslim edince Çin Ordusu büyükçe bir afyon deposunu kuşatma altına aldı. 1.5 ay boyunca dayanan depo, nihayetinde teslim oldu.
Gergin İlişkiler
Depodan 21 bin kutu afyon elde edildi ve sonraki 23 gün boyunca bu afyon Çin'de yakıldı. Bu 21 bin kutu afyon o kadar değerliydi ki, o dönem dünyanın en güçlü askeriyesine sahip ülke olan Britanya'nın yıllık askeri harcamalarının 6'da 1'ine denkti. Dolayısıyla afyon ticaretine girişmiş herkes iflas etti. Britanya'nın Çin için yasadışı ürünlerinin, Britanya için yasadışı yöntemlerle Çin tarafından ele geçirilişi bu iki devlet arasındaki ilişkileri gerdi.
Sarhoş Britanyalı denizcilerin bir Çinliyi döverek öldürmesi üzerine bu gergin ilişkiler daha da kötü bir hal alır. Lin Zexu küplere biner ve bunları yapan denizcilerin idam edilmesini ister. Britanyalılar denizcileri bulup Britanya'da işçilikle cezalandırırlar ve öldürülen Çinli'nin ailesine ödeme yaparlar. Ancak Lin Zexu bunu kabul edemez ve yabancıların Çin topraklarında Çin yasalarıyla cezalandırılması gerektiğini savunur. Buna misilleme olarak tüccarların olduğu bölgeye tüm erzak akışını keserler ve suyu zehirlerler.
Ardından Lin Zexu Portekizlilerden Macau şehrindeki tüm İngilizlerin çıkartılmasını talep eder. Bu hareket sonrası İngilizler kıyıya yakın bir yerde terkedilmiş bir adaya yerleşirler. Bu ada günümüzde Hong Kong olarak bilinmektedir. Bu adaya çekilseler de yine de ellerinde herhangi bir erzak maddesi bulunmamaktadır, bu sorunu çözmek üzere gemiyle Çin ana karasına yaklaşmak isterler, ancak gemileri Çinli gemiler tarafından bloke edilir.
Britanya gemilerinin yaklaşmasını istemeyen Çinliler, Britanya gemilerine ateş açar.
Savaş1839'da Royal Saxon isminde Britanya gemisi Canton'a ulaşmaya çalışır, Çin donanması Britanya gemilerinden geri dönmelerini ister, ancak Britanya gemileri bu talebi reddederek uyarı ateşi açar. Bu uyarı ateşi Canton'da kıyıdan duyulur. Bunu duyan bir amiral savaş çıkmaması için Britanya'nın Royal Saxon gemisini kurtarmak üzere gemisine binip Royal Saxon'un yanına gitmeye çalışır.
Royal Saxon'a yaklaşmakta olan Çin gemilerinde savaş anlamına gelen kırmızı flama sallanmaktadır, Royal Saxon'un Çinlilerin bu hareketi üzerine başka bir çaresi kalmaz ve Çin gemilerine ateş açar. Tek bir ateşle Çin gemileri birbiri ardına patlar, karşılarında boy ölçüşemeyecekleri bir güç olduğunu farkeden Çinliler Britanya 2. ateşi açamadan kaçmaya başlarlar.
Bu esnada Çinliler Britanya'nın 9 aylık bir seyahat mesafesine sahip oldukları Çin topraklarında savaşmalarının imkansız olduğunu düşünür ve bundan cesaret alarak daha rahat davranırlar. Öte yandan bu durum Britanyalılar için pek de öyle değildir. Britanya uzun bir süredir hem Avrupa'dan hem de Hindistan'dan gelecek askerlerle savaşa hazır bir haldedir. Aynı zamanda Britanya'nın elinde dönemin teknoloji harikası buharlı gemi Nemesis bulunmaktadır ve birçok İngiliz bu gemiyi savaş alanında test etmek için mükemmel bir fırsat doğduğunu düşünür.
Britanya kuvvetleri Chusan adasının yakınlarına varır. Bu adanın yakınlarında Çinli ve İngiliz devletadamları bir kere Çin gemisinde bir kere İngiliz gemisinde olmak üzere iki defa olmak üzere biraraya gelir ve görüşmeler başlar. İngiltere'nin tek bir talebi vardır : Chusan adasının onlara verilmesi. Çinliler İngilizlerin bu taleplerine büyük bir şaşkınlıkla karşılık verir ve İngiltere'nin gelip gemileriyle Çin'i taciz ederek toprak almaya çalıştığını öne sürer. Bunun üzerine İngilizler adaya çıkartma yapar.
İngilizlerin adaya çıkması üzerine Çinliler adayı savunmak yerine kaçmayı tercih eder. Chusan'ın ele geçirilmesiyle birlikte İngilizler Şangay'a çok yakın bir üs elde etmiştir. Politikalarının ülkeyi savaşa getirmesi üzerine Lin Zexu kovulur ve yerine Qishan gelir. Qishan'ın yegane görevi İngilizlerle müzakere etmek ve Çin'in çıkarlarını savunmaktır.
Qishan ile İngilizlerin temsilcisi Elliot müzakerelere başlarlar. Çin ilk olarak 6 milyon pound önerir, ancak Elliot'un alması gereken bir üs vardır ve gerekirse başka - Çinlilerin daha uygun bulacağı bir adanın onlara verilmesi halinde Chusan'ı iade edebileceklerini belirtir. Müzakereler tıkanır. Britanya gemileri kıyıdaki Chuenpee kalesine ateş açar, bu esnada Çinliler arasında askerlerin Britanya'ya teslim olmasını engellemek için İngilizlerin aldıkları tüm tutsakları idam ettikleri söylentisi yayılır, bu sebeple Çinli askerler hayatları pahasına savaşırlar. Chuenpee'nin ele geçirilişi esnasında 600 kadar Çinli öldürülür ve 100 kadar Çinli esir alınır, bu esnada sadece 30 İngiliz askeri yaralanır. Bu yaralananlar da düşman ateşinden değil, cephaneliğin patlaması üzerine yaralanmıştır.
Bu esnada savaş alanına Nemesis varır. Nemesis'in atış yapmasıyla Çinliler teslim olduklarını belirtirler. Britanya ordusu Çinlilerin teslim olmasını kabul etmek istemese de, Elliot görüşmelerde bulunmayı olumlu bir hamle olarak görür. Yapılan görüşmelerde Çin'in Britanya'ya 6 milyon pound ödemesi, bunun karşılığında Britanya'nın Hong Kong adasını satın almak için Çin'e o 6 milyon pound'u geri vermesi konusunda anlaşırlar. Ayrıca ticaretle ilgili sınırlamalar büyük oranda kalkar, Britanya ise işgal ettiği adalardan çekilir.
Ancak Britanya yakılan afyon karşılığı talep ettiği parayı elde edememiştir, istedikleri limanları işgal etmelerine rağmen alamamışlardır ve en önemlisi afyonun Çin'de legalleştirilmesi üzerine bir talepte dahi bulunulmamıştır. Bu sebeplerden Elliot görevinden alınır, öte yandan Çin İmparatoru Çin'in kıyısındaki Hong Kong adasının Britanya'ya verildiğini duyunca o da Qishan'ı kovar ve hatta idamla cezalandırır. Kimse bu antlaşmadan memnun olmamıştır.
Çinliler Hong Kong'u geri almak üzere Canton bölgesine büyükçe bir ordu yığarlar. 1841 yılında Çinliler Britanyalı tüccarların bulunduğu bölgelere saldırı düzenler. Britanya'nın karşı saldırısı üzerine Çinliler tekrardan beyaz bayrak sallayıp teslim olduklarını açıklarlar. Bu teslim olmadan 2 gün sonra, Çinliler tekrar saldırır ve kıyıdaki Nemesis dahil Britanya gemilerini batırmaya çalışırlar, ancak bu deneme de başarılı olamaz.
Çinlilerin bu hareketleri üzerine Britanya büyük çaplı bir taarruz başlatır ve teker teker Çin kalelerini ele geçirmeye başlarlar. Her ele geçirilen kaleyle Britanyalılar Pekin'e biraz daha yaklaşır, bu sefer İngilizler herhangi bir şekilde Çinlilerle masaya oturmayı reddederler ve taleplerini sıralayıp bu talepler kabul edilmedikçe gerekirse tüm Çin'in işgal edileceğini belirtirler.
Britanyalılar yeni kaleleri fethettikçe ilginç bir şeyle karşılaşırlar, fethettikleri her kalede köşelerde afyon tüketimi esnasında kullanılan çubuklar bulunmaktadır. Çin ordusunun büyük bir kısmı afyon bağımlısıdır, öte yandan İngiliz ordusu tamamen disiplinli ve sağlıklıdır. Britanyalılar ödül olarak Çinlilerin saçının (örgü halinde) kesilmesini dahi yasaklarlar, ancak bir Britanyalı askerin yakalanıp öldürülmesi üzerine buna cevap olarak etrafta bulunan tüm köyleri yakmaktan da çekinmezler. Çinliler daha çaresizce eylemlere giriştikçe, Britanya'nın cevabı daha da sertleşmeye başlar.
Haziran'da Şangay ele geçirilir, Temmuz'da Zhenjiang. Zhenjiang'ı ele geçiridikten sonra Britanya Nanking'e ilerler. Nanking Çin'in kalbi olarak görülen Yangtze nehrinin başlangıcında bulunmaktadır ve buranın ele geçirilmesi durumunda başkente dahi gidecek erzak hatları durdurulabilir. Bunun da farkında olan Çinliler hala ellerinde Nanking'i tutabiliyorken, teslim olmanın en mantıklı tercih olduğunu farkederler.
Elliot'un daha önceleri talep ettiği 6 milyonluk ödeme, artık 21 milyon olmuştur. Çok sayıda yeni liman yabancı tüccarlara açılır, Hong Kong'un Britanya'nın olduğu ve oradaki Britanya vatandaşlarının Britanya yasalarınca yargılanması Çinliler tarafından kabul edilir. Bu antlaşmada Çinliler sadece 2 şeyi reddetmiştir, bunlardan birincisi Hristiyan misyonerler, ikincisi ise afyon.
Çinlilerin afyon'u legalize etmeyi reddetmesi, ileride yaşanacak olan İkinci Afyon Savaşı'nın ana sebeplerinden biri olacaktır. Bu antlaşma Çinlilerin tarihlerinde 'eşit olmayan antlaşmalar' olarak gördükleri antlaşmaların ilkidir ve Komunist rejim bu antlaşma ile başlayan 100 seneyi " Aşağılanma Yüzyılı " olarak tanımlamaktadır ve günümüzde dahi batı karşıtı propagandaların malzemesidir.
![[+]](https://forum.strategyturk.com/images/majestic/collapse_collapsed.png)
