[Craetus]

93 harbi kaybedilmedi. Kaybedilseydi toprak da kaybederdik. 2. Abdulhamit döneminde hiç toprak kaybedilmediğine göre savaşı da kaybetmiş olamayız. Bu bilinir.

Kaybedilmedi mi? Toprak kaybı olmadı mı? Gerçekleri konuşmak gerekirse Ruslar Osmanlı'nın içinden geçti. Balkanlardaki Osmanlı düzenli ordusu Rusları durduramayınca Rus ordusu İstanbul'a kadar geldi. Bunun sonucunda Ayestefanos Antlaşması imzalandı. Bu Osmanlı için çok ağır bir antlaşmaydı. Avrupa ülkelerinin müdahalesi ile Berlin Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmanın sonucu olarak Bosna-Hersek imtiyazlı bir devlet olarak kuruluyordu. Romanya ve Sırbistan bağımsız olacaktı. Bazı bölgeler Sırbistan'a bırakılacaktı. Doğuda ise Batum, Kars, Ardahan Rus idaresine bırakılıyordu. Bununla beraber Kıbrıs da Birleşik Krallık'a ödünç verilmişti (Britanya sonra bu adayı iade etmedi). Ayestefanos'tan daha iyi bir antlaşma oluyor Osmanlı için. Ancak yenilgi hala yenilgi. Toprak kaybı azalmasına rağmen toprak kaybı yine toprak kaybı. Bu bilinir.