[Duman]

KAYIP HALKLAR: AVARLAR

Uzun bir aradan sonra hazırladığımız Kayıp Halklar Konu Dizisinin altıncı konusunda antik çağın önemli halklarından Avarları ele alacağız. Avarlar kimdir? Nereden gelmişlerdir? Kimlerle savaşmış, kimleri yenmiş, kimlere yenilmişlerdir? Bu konuda Avarların tarihteki serüvenlerine ışık tutuyoruz.

Tıpkı bir önceki konularda da olduğu üzere ilk kısım özet niteliği taşır, devamında numaralandırılmış kısımlar daha ayrıntılı bilgiler içermektedir. Dilerseniz sadece giriş kısmını okuyarak belli bir seviyede bilgi edinebilirsiniz, eğer ilginizi çekerse konunun tamamını okuyarak Avar tarihine dair derinlemesine bilgi sahibi olabilirsiniz.

AVARLAR: HUNLARIN VARİSİ
Avarlar, 552 senesinde Cücenlerin Göktürkler tarafından yenilmesi üzerine günümüzde Ukrayna, Rusya ve Kazakistan topraklarına denk gelen bozkır topraklarına göç etmiş Cücen, Eftalit ve Uygur halklarınca oluşturulmuş bir konfederasyondur. Gerek yaşam stilleri, gerekse özellikle at kullanım becerileri sebebiyle birçok tarihçi tarafından Hunların Varisi olarak görülmüşlerdir. Hunların eski topraklarına yerleşen Avarlar çeşitli fetihler gerçekleştirdikten sonra Bizans İmparatorluğu'nca bölgedeki diğer kabileleri kontrol altında tutmaları için kiralanmışlardır. Kralları 1. Bayan Kral Alboin'in hükümdarlığındaki Lombardlarla müttefik olarak Macar topraklarında Gepidleri yenmiş, bunun ardından Lombardları bölgeden çıkmaya zorlayarak Lombardların İtalya'ya göç etmesine sebep olmuştur.

Avarlar zaman içerisinde günümüz Avusturya, Macaristan, Romanya, Sırbistan ve Bulgaristan topraklarına denk gelen bir bölgede Avar Kağanlığını kurmuştur. Lombardların milattan sonra 568'te İtalya'ya yerleşmek için bölgeden ayrılmaları Pannonia topraklarını Avarların hakimiyetine bırakmış, bu toprakları üs olarak kullanan Bayan Avarların sınırlarını genişletmiştir. Avarlar 796 senesinde Şarlman önderliğindeki Franklar tarafından yıkılmıştır.

BÖLÜM 1: AVARLARIN KÖKENİ
Avarların kökeni (tıpkı Hunlar gibi) tartışma konusudur. Christopher Baumer başta olmak üzere birçok tarihçi kendisini Moğol topraklarındaki Cücen Devletine bağlar. Bu Cücen Devleti 552 senesinde Göktürklerce yıkılmıştır ve bu devletin halkı Göktürklerden kaçmak için batıya yönelmişlerdir. Avarların kökeni denince bahsedilebilecek bu görüş belki de en popüler görüş olsa da, herkes tarafından kabul edilmemektedir. Bir başka Türk boyu olan Toba'lara karşı Eftalitlerle ittifak olan Cücenlerin bu boya üstün gelerek bir devlet kurması ve bu kurdukları devletin 552 yılında Göktürklerce yıkıldıktan hemen sonra, 557 senesinde Cücen, Eftalit ve Uygur boylarından oluşan Avarların batıda tarih sahnesine girişi Baumer ve onun gibi düşünen tarihçileri destekleyen unsurlardandır.

Avarlara dair Roma kayıtlarındaki ilk yazı Panium'lu Priscus'a aittir, milattan sonra 463 senesinde yazılmış olan bu kayıtta Avarların Sabirler ismi verilen bir boyla bağlantılı oldukları ve bu Sabirlerin Hunlarla birlikte hareket eden bir boy olduğu yazılmıştır. Hunlara dair öncelikli bilgi kaynaklarından biri olan Priscus 448 senesinde diplomatik bir görev sebebiyle Attila ile aynı yemek masasında bulunmuş ve 453 yılında Attila'nın ölümüyle birlikte Hunların yaşam tarzlarını yazmaya başlamıştır. Attila'nın kurduğu Hun İmparatorluğu 463 senesinde Gepidlerin lideri Ardaric'e karşı Nedao muharebesinde girişilen muharebede alınan yenilgiyle yıkılma dönemine girmiştir.

Nedao yenilgisi sonrasında zaman içerisinde Hunların bir parçası haline gelmiş diğer halklar isyan etmiş ve 469 senesinde Hun İmparatorluğu ortadan kaldırılmıştır. Priscus'un bahsettiği Avarların 552 senesinde Moğol topraklarından batıya doğru göç etmeye başlayan Avarlarla aynı Avarlar olup olmadığı tartışma konusudur. Romalılarca kaydı tutulan "barbar" kabilelerin birçoğu zaman içerisinde etnik olarak değişime uğramıştır. Peter Heather ve Denis Sinor gibi tarihçiler sonradan bahsedilen Avarların aynı isme sahip farklı bir grup olduğunu iddia etmektedir, çünkü ilk sözedilen Avarlar o bölgede hali hazırda bulunan bir konfederasyonken, sonradan bahsedilen Avarların hikayeye giriş şekli Göktürklerden kaçarak batıya gelen yeni bir konfederasyon şeklindedir.

Avarlar, Hunların Avrasya bozkırlarını egemenliği altına alıp Avrupa'nın merkezine bir imparatorluk kurmasından sonra doğudan gelen ikinci büyük atlı savaşçı dalgasıdır. Neyse ki kendilerine dair Hunlara nazaran daha çok şey biliyoruz. Avarlar Türkî bir halk olmakla beraber Çin'in etrafındaki konfederasyonlar arasında üstün bir yere sahipti. Altıncı yüzyılın başlarında Batı Türkleri olarak da bilinen Göktürklere karşı büyük bir yenilgi aldılar ve Göktürk hakimiyetinden kaçmak için batıya yönelip 558 senesinde Justinian'ın sarayına bir elçi dahi gönderdiler.

Justinian Dönemi Roma

BÖLÜM 2: ROMA İLE KARŞILAŞMALARI
Justinian Avarlardan gelen elçinin teklifini kabul edip Avarlara bölgedeki diğer boyları kontrol altında tutması karşılığında ödeme yapmayı kabul etti. Avarlar işin kendilerine kalan kısmını başarıyla yerine getirdi ve İmparatorluktan devamlı bir ödeme beklediler. Avarların isteği kendi topraklarına iyice yerleşip burada doğudaki Türk boylarından güvenli bir şekilde yaşamlarını sürdürmekti. Avarların Kralı Bayan Tuna nehrinin güneyine inmeye çalışsa da, bu denemeleri Romalılarca engellenmiştir. Justinian'ın 565 senesindeki ölümüne kadar Romalılar için çalışan Avarların Roma ile olan antlaşması Justinian'ın ölümü üzerine sona erer. Justinian'ın varisi 2. Justin Avarlardan gelen 2. Tuna nehrinin güneyine inme talebini reddedince Avarlar bu sefer kuzeye çıkmaya çalışır, ancak bu sefer de Sigebert'in ordusu tarafından yenilirler. Bu yenilgi üzerine Bayan - söylentiye göre 2. Justin'in önerisiyle - gözünü Gepidlerin hüküm sürdüğü Pannonia topraklarına çevirir.

Bu esnada Kral Alboin önderliğindeki Lombardlar da hali hazırda Pannonia'dadır ve Gepidlerle savaşmaktadır. Lombardların Pannonia topraklarına kendi istekleriyle mi girdiği yoksa aynı şekilde Gepidleri bölgeden çıkartması için Roma İmparatoru tarafından mı davet edildikleri bilinmemektedir. Avar Kralı Bayan Gepidlerin başkenti Sirmium'u almak ister ancak bölgeyi tanımadığı için bu toprakları bilen birine ihtiyaç duymaktadır ve bu sebeple Lombardlarla ittifak olur. Avar - Lombard orduları 567 senesinde Gepidleri büyük bir yenilgiye uğratır. Bu iki halk arasındaki antlaşmaya göre eğer Gepidlere karşı girişilen muharebe kazanılırsa topraklar Avarlara kalacak, ancak Lombardlar da bu topraklarda özgürce yaşama hakkına sahip olacaktır. Bu fazlasıyla eşitlikten uzak antlaşmayı Lombard Kralının neden kabul ettiği bilinmemektedir ancak Avar Kralı'nın Lombardları antlaşmayı kabul etmemesi durumunda savaşla tehdit ettiği düşünülür.

Sirmium'a yakın bir bölgede savaşan Gepidler ve kralları Kunimund ağır yenilgiye uğratılır. Bu yenilgi sonrasında neler yaşandığına dair farklı kaynaklar bulunmaktadır. Bazı kaynaklar Avar Kralı'nın Kunimund'u öldürdüğü ve kafatasından şarap kupası yaptırıp Alboin'e hediye ettiğini söyler. Diğerleri ise Alboin'in Kunimund'u öldürüp kafatasını - yine kupaya dönüştürerek - kemerine taktığını söyler.

Bu zafer sonrası Avar - Lombard orduları Sirmium'a ilerlese de Gepidler çoktan Roma'ya teslim olup kendilerine bağlanma talebinde bulunmuştur ve Bayan ile Alboin şehre ulaştığında şehirde Romalı garnizonlar bulunmaktadır. Bu tarz bir kuşatmaya hazırlıklı olmadığını düşünen Avarlar ve Lombardlar geri çekilmek zorunda kalmıştır.

Avarlar

BÖLÜM 3: AVAR KAĞANLIĞININ YÜKSELİŞİ
Her ne kadar Sirmium alınamamış olsa da artık Pannonia topraklarının büyük bir kısmı Avarların kontrolü altındadır ve Lombardlar Avarlarla yaptıkları antlaşmadan beklediklerini bulamamış, Kunimund'un kızı Rosamund ile evlenerek Gepidlerle birlikte Avarlara karşı gelmeye çalışsa da, artık Avarların bölgede tartışılmaz bir güç edindiğini farkedip 568 senesinde halkıyla birlikte Pannonia'dan çıkıp İtalya'ya geçmiştir. 572 senesinde Alboin babasının intikamını almak isteyen Rosamund tarafından öldürülmüştür.

Bayan'ın hükümdarlığında Avarlar Pannonia ovasında bir imparatorluk inşa etmiş, daha önceleri farklı halkların bir araya gelmesiyle oluşan bu konfederasyonda imparatorluğun kurulmasıyla birlikte bir "Avar kimliği" oluşmaya başlamıştır.

Avar devletinin etnik kimliği çeşitli farklılıklar içreiyordu. Bayan'ın etrafında Gepidleri yenilgiye uğrattığı dönemde 10 bin kadar Kutrighur askeri bulunuyordu ve 568 senesinde bu askerlere Dalmaçya topraklarını istila etme emri verdi. Bayan verdiği bu kararda Kutrigurların bu istila esnasında vereceği kayıpların Avarlara zarar vermeyeceği düşüncesine sahipti.

 
Bayan'ın hükümdarlığında Avarlar topraklarını her yöne doğru genişletmeye çalıştı. Avarları takip ederek Pannonia'ya giren bazı Slav halklar Avarların hakimiyeti altına girdi ve Sinor'un bahsettiği Kutrighur askerleriyle aynı muameleyi görmeye başladılar. Bayan Pannonia'da Avarların üssü olacak toprağı bizzat kendisi seçecekti.

Avarlar Pannonia'daki üslerini Attila'nın 100 yıl önceki başkentinin biraz yanına inşa etti. Bu üs "Halka" olarak biliniyordu. Pannonia'ya iyice yerleşen Avarlar tekrardan Frank Sigebert ile karşılaştı ve 570 senesinde daha önce yenildikleri bu düşmanı yenmeyi başardılar. 12 yıl sonra Avarlar Roma topraklarına saldırıp Sirmium şehrini ele geçirdi. Romalıların zayıflığını farkeden Bayan, günümüz Belgrad'ına denk gelen Singidunum'u fethedip Moesia bölgesini yağmaladı. Avarlar ancak ve ancak 587 senesinde Edirne yakınlarında durdurulabildiler. Romalılar için bu saldırı şüphesiz ki 5. yüzyıldaki Hun istilasını andırmıştı.

650 senesinde Avarlar

BÖLÜM 4: AVAR FETİHLERİ
Sirmium'un alınması sonrası Halka adı verdikleri başkentlerinden çok daha etkili bir şekilde yönetilmeye başlanan Avarlar fetihlere devam etti. Christoph Baumer Bayan'ın Roma'dan haraç talep etmesini ve bu talebin reddedilmesi sonrası bir bakıma 'suistimal ettikleri' Slavları savaşlarda ölüme yollayarak Yunan topraklarını 580 senesinde istila ettiklerini anlatır. Tıpkı Hunlar gibi Avarlar da at biniciliği hususunda ustadır ve Avrupa'ya demir üzengilerin Avarlarca getirildiği bilinmektedir. Bu üzengiler binicinin at üzerinde neredeyse ayakta durmaya yakın bir pozisyon almasını sağlamakla birlikte binicinin düşmana daha etkili bir şekilde saldırmasını sağlamaktadır. Sadece bu üzengiler Avarları Hunlardan sonra Avrupa'nın en etkili atlı kuvveti haline getirmeye yetmiştir.

Strategikon ismindeki meşhur askeriye kitabında İmparator Maurice Avarların savaş stillerinden bahsetmekte, bu stili Hunlarla karşılaştırmaktadır. Kitapta yazılanlar şu şekildedir: Avarlar uzun menzilde savaşmayı, pusular kurmayı, düşmanlarını daire içine almayı, taktiksel geri çekilmede bulunup bir anda taarruza kalkma gibi taktikleri kullanır. Düşmanları savaş alanından kaçmaya başladığında Avarlar Persler ve Romalıların aksine onların peşine düşüp değerli eşyaları almaya, düşmanını tamamen ortadan kaldırmaya çalışır. Diğer bozkır göçebelerinden farklı olarka Avarlar bir yenilgi sonrası isteksizliğe kapılmaz, düşmanını yenilgiye uğratmak için her türlü şeyi denemeye çalışır.

2. Justin 572 senesinde Sasanilere karşı savaşa girişir. Roma güçlerinin doğuya yönelmesiyle birlikte bunu fırsat bilen Avarlar Roma topraklarına girer ve barış için eskisinden daha fazla haraç talep eder. Ancak 592 senesinde Sasanilerle Roma arasındaki savaşın sona ermesiyle İmparator Maurice batı cephesine yönelip Avarlara karşı güçlü bir ordu gönderme fırsatı edinir. Bu ordu Avarların üstüne geldiğinde Avarlar Pannonia'nın derinliklerine geri çekilir. Tarihin bu noktasında eğer 602 senesinde askerle Phocas İsyanı olarak bilinen bir isyan başlatmasaydı Roma'nın Avarları tamamen ortadan kaldırmaya kararlı olduğu söylenir.

Maurice ordunun dinlenmesine veya dağılmasına izin vermemiş ve Avarların beklenmedik bir saldırı yapmasını engellemek adına kış mevsiminde orduya balkanlara ilerlemesine yönelik emir vermiştir. Askerler bu emri kabul etmeyip isyan başlatmış ve tarihçi Theophanes'e göre kendilerine lider olarak Centurion Phocas'ı seçmiştir.

Kendilerine lider olarak Phocas'ı seçen askerler Konstantinopolis'e ilerleyip kendisini İmparator ilan etti ve Maurice ile 5 oğlunu öldürdü. Bu 27 Kasım 602 senesinde yaşandı. Phocas'ın imparator olmasıyla birlikte İmparatorluk doğudan Persler, batıdan Avarlarca saldırı aldı. İki yıl sonra Avar Kağanı arttırılmış haraç karşılığında barış yapmayı kabul etti.

602 senesinde balkan topraklarında bir salgın meydana geldi. 1. Bayan'ın yüksekle ihtimal bu salgından etkilendiği ve hayatını kaybettiği söylenir. Tarihçi H. H. Howorth bu konuda şu şekilde yazmıştır:

Tarihte bu noktadan sonra Bayan'dan bahsedilmiyor, bu da kendisinin bu dönem aralığında öldüğü ihtimalinin yüksek olduğunu gösteriyor. Bayan'ın bu salgın esnasında ölmüş olması muhtemel, bu da Priscus'un Avarlara karşı edindiği zaferleri bu kadar kolay almış olmasını açıklayan unsurlardan biri olabilir. Avarlar tarihte bir daha hiçbir zaman Bayan'ın liderliğindeki güce ulaşamıyorlar.

Bayan'ın ölümü üzerine yerini (adını bilmediğimiz) oğlu aldı. 626 senesinde Bayan'ın oğlu Konstantinopolis'e karşı Sasanilerle birlikte bir saldırı düzenlese de, Theodosian Surlarını aşmayı başaramadı ve Roma donanması çok sayıda Avar gemisini batırdı. Bu sefer Avarlar için büyük bir fiyaskoyla sonuçlandı ve Avarlar Pannonia'daki evlerine geri döndüler.

6. ve 7. yüzyılda Avar, Bulgar ve Slav göçleri.

BÖLÜM 5: AVARLARIN ÇÖKÜŞÜ
Haraç ödediği Avarların Konstantinopolis'in surlarına dayandığını gören Heraclius, aldığı zafer sonrasında Avarlara yaptığı ödemeleri durdurdu. Bu ödemelerin durması Avar Kağanlığını çok ciddi bir şekilde sarsacaktı. Bayan'ın oğlunun 630 senesinde ölmesinden sonra bölgedeki Bulgarlar ayaklanma başlattılar ve Avarlarla Bulgarlar arasında ciddi çatışmalar başladı. Bulgarlar Roma'dan yardım istedi ancak Roma Araplarla giriştiği savaşlarla meşgul olduğu için Bulgarlara yardım edemedi. Bu savaşı her ne kadar Avarlar kazanmış olsa da, savaş sonrasında çok büyük bir güç kaybı yaşamışlardı.

Arkeolojik araştırmalar Avarların kullandıkları malzemelerin 630 senesinden sonra değişime uğradığını ve erkeklerin mezarlarında onlarla birlikte gömülen eşyaların sayısının gittikçe azaldığını gösteriyor. Bu da Avar İmparatorluğunun savaş ve yağmalama odaklı ekonomisinin sona erip tarım ve çiftçilikle ilerlemeye çalıştığının bir göstergesi.

Peter Heather tıpkı Hunlar gibi Avarların da yönettikleri kitle sayıca çoğaldığında bir yönetim yetersizliği gösterdiğini vurgulamış ve ara liderlerle bu kitleler yönetilmeye çalışılmıştır. Bu sistem Bayan gibi güçlü bir lider varken işlemiş, ancak kendisinden sonra gelen hükümdarlarda çalışmamıştır. 768 senesinde Şarlman'ın Frankların lideri olmasıyla Avarlar Franklarla boy ölçüşebilecek bir ülke olmaktan çıkmıştır. Şarlman 774 senesinde Lombard topraklarını ele geçirdikten sonra gözünü Avarlara çevirse de, Saksonların çıkarttığı isyan sonrası bölgeden geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu süre zarfında seferberlik ilan edip Franklara karşı hazırlanmak yerine Avarlar kendi aralarında çatışmalar yaşamayı tercih etmiştir, bu çatışmalar 794 senesinde büyük çapta bir iç savaşa dönüşmüş, bu iç savaşın sonunda iç savaşa taraf olan her iki grubun da lideri öldürülmüştür. Avarlardan geriye kalanlar ülkeyi Şarlman'a teslim etme teklifinde bulunsa da, Şarlman 795 senesinde zaten teslim olmuş Avarlara saldırı düzenlemiştir. 796 senesinde Avar İmparatorluğu fiilen ortadan kaldırılmıştır.

Avarlar daha sonraları 799 senesinde Frank hakimiyetine karşı isyan bayrağı açsa da bu isyan denemesi 802/803 yıllarında bastırılmıştır. Avarların belki de tarihteki en önemli etkisi yerleştikleri bölgelerin etnik kimliğinde yaptıkları değişimlerdir.

Avar İmparatorluğunun yönetim biçiminin seçilmiş ara liderleri destekleyici tarzda olması ülkedeki Slavların tek bir çatı altında birlikte hareket etmesini sağlamış, bazı Slav gruplar işi daha da ileriye götürerek Avar üstünlüğünü kırmaya çalışmıştır. Geniş çaplı Slav yerleşimleri Avar İmparatorluğu'nun Roma'nın balkanlardaki etkisini kırması sonrasında bölgede kendine kalıcı bir yer edinmiştir.

Sık sık karşılaştırıldıkları Hunlar gibi Avarlar da yerleştikleri bölgelerde büyük izler bırakmıştır. Lombard ve Slavları etkilemenin yanı sıra Roma İmparatorluğu'nun belli bölgelerdeki gücünü kırmıştır. Avarlar günümüzde halen fethettikleri topraklarda yaşayan halklar tarafından tanınmakta ve bilinmektedir.

[ZenderX]

O Göktürklerle ilgili Avarlar günümüzde hala Rusya'nın Dağıstan bölgesinde Avarca konuşup Müslüman olarak varlıklarını sürdürüyorlar. Ancak konuda anlatılan Avarlarla ilişkileri hiç net değil.

[Duman]

Teşekkürler yorum için, evet sanıyorum o Avarlar geçtiğimiz yamalardan birine EU4'e eklendi hatta.

[sultanalparslan]

Güzel konu olmuş. Lombardlar'ın Balkanlar'dan değil de Güneydoğu Fransa'dan İtalya'ya göç ettiğini zannediyordum.

[Kaiser-i Rum]

macarlar avarları öncelleri olarak tanıdı