[Duman]

Tiananmen Meydanı Olayları1989 senesinde takvimler 15 Nisan'ı gösterirken Hu Yuobang'ı anmak üzere öğrencilerin Pekin'deki Tiananmen Meydanında toplanmasıyla başladı. Zaman içerisinde bir tepki eylemine ve açlık grevine dönüşen eylemler 4 Haziran'da ordu tarafından tüfekler ve tanklar eşliğinde sona erdirildi. Dönemin İngiliz büyükelçisi Alan Donald sonraları açığa çıkan diplomatik yazışmalarda ölü sayısının en az 10 bin olduğunu belirtecekti.

Hu Yuobang
Hu Yuobang, kendisini bir değil iki kere tasfiye etmiş Mao Zedong'un ölümü sonrası ülkenin yönetimini devralan Deng Xiaoping tarafından tekrardan yüksek makamlara getirildi. Hu Yuobang liberal düşüncelere sahipti ve bu düşünceleri dile getirmekten çekinmiyordu. 1984 senesinde yaptığı bir gezi esnasında Çin halkının hastalıkların önüne geçmek adına batılılar gibi yemek yemeye başlaması gerektiğini dile getirdi (ayrı tabaklarda çatal ve kaşıkla.) Kendisine Mao Zedong'un hangi teorisinin modern Çin için uygun olduğu sorulduğunda "hiçbiri" şeklinde yanıt verdi.

Hu Yuobang Marksizmi komple terketme yanlısı değildi, ancak Komünizmin insanlığın tüm sorunlarını çözebilecek bir ideoloji olmadığını savunuyor ve entelektüellerin öne çıkarak demokrasi, insan hakları ve hatta Komünist Partinin Çin Hükümeti üzerindeki etkisini kısıtlamak gibi hassas konularda fikirlerini belirtmesi gerektiğini savunuyordu. Bu yaklaşımıyla Komünist Parti'deki iç mekanikleri kendisine düşman eden Hu Yuobang, iki dönem üst üste savunma bütçesinin azaltılmasını önermesiyle orduyu da kendisine düşman etti. Ordunun öne gelen isimleri 1985 senesinde Avustralya'dan askeri ekipman almayı kabul etmesini bir hata olarak değerlendirdi. Britanya ziyareti esnasında Kraliçe 2. Elizabeth tarafından düzenlenen yemekte çorbayı ses çıkartarak içtiği için yerden yere vuruldu.

1980 senelerinin başlarında Deng Xiaoping Hu Yuobang ve Zhao Ziyang'ı sol ve sağ kolum şeklinde tanımlamıştı. Deng Xiaoping'in kolları parti içerisinde geniş çaplı bir yolsuzluk soruşturması başlattılar ve bu soruşturmada parti mensuplarının ebeveynlerinin nüfuzunu kullanan çocuklarını, bir diğer tabirle "Veliaht Prensler Partisi"ni hedef aldılar. Deng Xiaoping bu soruşturmayı ve Hu Yuobang'ın reformlarını desteklemediğinde Hu Yuobang bazı özel konuşmalarda Deng'in kararsızlığı ve "eski moda düşünce biçimi"ni eleştirdi, bu konuşmalar bir süre sonra Deng Xiaoping'e ulaşacaktı. 1986 senesinde Hefei'deki Bilim ve Teknoloji Üniversitesinde bir grup öğrenci politik ve ekonomik özgürleşme hedefli protestolar başlattı. Öğrencilerin liderliğini Fang Lizhi, Wang Ruowang ve Liu Binyan yapıyordu. Deng Xiaoping üç isimden de hazzetmiyordu ve derhal Komünist Partiden ihraç edilmelerini emretti. Genel Sekreter olan Hu Yuobang bunu reddetti. Öğrenci protestolarının 2. haftasında bu eylemlerle baş etmekte yetersiz kaldığı gerekçesiyle istifaya zorlandı.

İstifaya zorlanan Hu Yuobang'a ek olarak "kollektif liderlik ilkeleriyle örtüşmeyen hareketlerine ve hatalarına" dair bir açıklama yaptırıldı. İlginç bir biçimde Hu Yuobang'ın istifası halkın gözünde Çin Komünist Partisinin imajını kötüleştirirken, Hu Yuobang'ın imajını güçlendirmişti. Hu Yuobang'ın 15 Nisan 1989 tarihinde kalp krizi sonucu hayatını kaybetmesi öğrencilerce zorla isttifa ettirilmesiyle bağdaştırıldı ve ülke genelinde üniversite kampüslerinde Hu Yuobang'ı destekleyen eylemler düzenlenmeye başlandı.

Tiananmen Meydanı
Hu Yuobang'ın ölümüyle aynı gün bir grup öğrenci kendisini anmak üzere Tiananmen Meydanına geldi. Bir süre sonra Pekin ve Tsinghua Üniversitelerindeki öğrenciler de bu etkinliğe dahil oldu. 17 Nisan tarihinde Politik Bilim ve Hukuk Üniversitesi Hu Yuobang için büyük bir çelenk yaptırdı ve bu çelenkin yerleştirilme töreni beklenenden çok daha büyük bir katılım gördü. Tiananmen Meydanı Hu Yuobang'ın anıldığı konuşmaların yapıldığı ve sosyal problemlerin çözümü için tartışmaların düzenlendiği bir merkez haline gelmişti. 

Öğrenciler bu olaylar sonrasında "Pekin Kasabı" olarak bilinecek olan Başbakan Li Peng'ten 7 talepte bulundular:

1. Hu Yuobang'ın demokrasi ve özgürlük fikirlerinin doğru olduğunun kabul edilmesi.
   
2. "Manevi kirlenme" ve burjuvacı özgürlükçülüğe karşı yapılan girişimlerin hatalı olduğunun kabul edilmesi.
   
3. Devlet adamlarının ve onların aile üyelerinin gelirlerine dair bilgilerin paylaşılması.
   
4. Özel gazetelerin kurulabilmesi ve sansürün sona erdirilmesi.
   
5. Eğitim bütçesinin arttırılması ve entelektüellerin maaşlarının yükseltilmesi.
   
6. Pekin'deki eylemlerdeki kısıtlamaların kaldırılması.
   
7. Resmi medyada öğrencilerin tarafsız bir biçimde aktarılması.
   

20 Nisan'da eylemi sona erdirmek isteyen öğrencilere karşı polisin orantısız güç kullandığına dair haberler yayılmaya başlandı. Bu durum eylemlere katılmamış olan öğrencilerden de tepki gördü ve bu öğrencilerin de büyük bir kısmı eyleme dahil olma kararı aldı. 21 Nisan tarihinde 100 bin civarında öğrenci Hu Yuobang'ın defnedilişini izlemek üzere Tiananmen Meydanına giriş yaptı. Komünist Parti Genel Sekreteri Zhao Ziyang anma konuşmasında bulunsa da, defin töreni 40 dakika sürdüğü için öğrencilerce aceleye getirilmiş olarak yorumlandı. Defin töreni sonrasında 3 öğrenci polis koridorunu aşıp Büyük Halk Salonunun merdivenlerinde eğilerek Başbakan Li Peng ile görüşmek istedi. Bir süre sonra Uygur kökenli 4. bir öğrenci duygusal bir konuşma yaparak Li Peng'in onlarla konuşması için yalvardı, ancak kimse öğrencilerin karşısına çıkmadı. Bu durum sonrasında öğrenciler Pekin Öğrencileri Otonom Federasyonunu oluşturma kararı aldı. Partinin otoritesi dışında hareket eden bir örgütün kurulması parti yetkililerini harekete geçirecekti.

22 Nisan'da Changsha ve Xian'da protestolar baş gösterdi, evler ve arabalar hasar aldı. Mağazalar yağmalandı. Politburo'yu toplantıya çağıran Zhao Ziyang 3 vurguda bulundu: öğrencileri eylemlerden caydırmak, ayaklanmayla mücadele etmek ve hükümetin farklı seviyelerinde öğrencilerle diyalog kurmak. Başbakan Li Peng Zhao'dan öğrencileri kınamasını ve daha sert önlemler alınması gerektiğini belirtse de, Zhao bu düşünceleri kabul etmedi.

23 Nisantarihinde Zhao Ziyang'ın Kuzey Kore'yi ziyareti makamının vekaleten Li Peng'e kalmasıyla sonuçlandı. Zhao'nun yokluğunda tekrar toplanan Politburo protestoculara karşı daha sert bir önlemin alınması gerektiğinde karar kıldı. 25 Nisan'da Başbakan Li Peng ve Başkan Yang Shangkun Deng Xiaoping ile görüştü. Deng Xiaoping gelecekteki protesto girişimlerini engelleyecek bir karşılık verilmesini desteklediğini belirtti.

26 Nisan'da Komünist Partinin resmi gazetesinin manşetinde "Verilen Rahatsızlıklara Karşı Net Bir Duruş Göstermeliyiz" yazıyordu. Gazetede kullanılan üslup öğrenci hareketini hükümet karşıtı bir ayaklanma hareketi olarak yansıtmaktaydı. Gazetenin bu sayısı öğrencileri sindirmektense daha da kızdırdı. İronik bir biçimde öğrencileri hükümet karşıtı olarak nitelendiren bu sayı, öğrencilerin hükümet karşıtı olmasıyla sonuçlandı.

30 Nisan'da Kuzey Kore gezisinden dönen Zhao Ziyang sert muamele yaklaşımının işe yaramadığını, eylemlerin daha pozitif yansıtılması gerektiğini belirtti ve 3 ile 4 Mayıstarihlerinde iki ılımlı konuşma gerçekleştirdi. Bu konuşmalarda öğrencilerin endişelerinde samimi olduklarına inandığını ve devlet karşıtı bir yapılanma olduklarını düşünmediğini dile getirdi. Bu konuşmaların ardından PKU ve BNU hariç tüm üniversiteler ders boykotunu sona erdirdiğini duyurdu.

Gorbaçov'un Ziyareti
Protestoya devam eden öğrenci grupları Sovyetler lideri Mihail Gorbaçov'un Çin ziyaretini fırsat bilerek açlık grevi düzenlediler. Tiananmen Meydanında Gorbaçov için bir karşılama töreni düzenlenecekti ve öğrenciler eğer bu meydanda grev yaparsa hükümeti taleplerini kabul etmeye zorlayabileceklerini düşündüler. 13 Mayıs tarihinde 300 binden fazla öğrenci meydanda toplanmıştı. Eylemin kontrolden çıkmasından çekinen Deng Xiaoping Gorbaçov'un ziyareti öncesi meydanın boşaltılmasını istedi. Deng'in isteğini yerine getiren Zhao yine yumuşak bir yaklaşım benimseyip, böyle bir durumun Sovyetlerin karşısında sadece hükümeti değil tüm ülkeyi utanılacak bir duruma sokacağını vurgulayarak öğrencileri ikna etmeyi amaçladı. Öğrenciler alacakları kararı tartışırken Yan Mingfu öğrencilerin elindeki pazarlık maddesini ortadan kaldırmak adına öğrenciler vazgeçse de vazgeçmese de Tiananmen Meydanında Gorbaçov için bir karşılama töreni yapılmayacağını duyurdu.

Mayıs'ın ortalarına doğru basın özgürlüğünde birtakım ilerlemeler katedildi, devlet medyası sayfalarında bu eylemlere yer vermeye başladı. 14 Mayıs'ta Dai Qing önderliğinde entelektüel kesim hükümet sansürünü aşmayı başarıp Guangming gazetesinde öğrencilerin meydanı boşaltmasını istedi, ancak öğrenciler Dai Qing'in hükümet sözcülüğü yaptığını iddia ederek bu çağrıya kulak asmadı.

Öğrenciler Tiananmen Meydanında eylem yaparken Çin'e varan Gorbaçov için karşılama töreni havalimanında düzenleniyordu. 30 yıl sonra gerçekleşen Çin-Sovyet diyaloğu bu iki ülkenin ilişkileri için bir normalleşme sürecini temsil ediyordu ve Çin temsilcileri için tarihsel bir öneme sahipti. Bu esnada gerçekleşen öğrenci eylemleri ülke genelinde bir utanç kaynağı olarak yorumlandı ve daha önceleri ılıman görüşler sunan birçok ismi daha sert yaklaşım isteyen kampa itti. Gorbaçov 16 Mayıs'ta Zhao ile görüştüğünde Zhao ona ve dolayısıyla uluslararası basına Deng'in halen Çin üzerinde tam otoriteye sahip olduğunu belirtti. Deng bu açıklamayı olayların suçlusu olarak kendisinin gösterilmesi olarak yorumladı ve ülkenin yönetiminde ayrışmalar başladı.

Nisan'ın sonlarına doğru bitmeye yaklaşan eylemler tekrardan alevlenmişti. 17 Mayıstarihinde Li Peng ve Yao Yilin'in desteğiyle sıkıyönetim ilan edilmesine karar verildi. 19 Mayıs'ta sabah saatlerinde Zhao Ziyang öğrencilerden açlık grevini sonlandırmaları için tekrar talepte bulundu ve konuşmasında öğrencilerin genç olduğundan, geleceklerini düşünmeleri gerektiğinden dem vurdu. Zhao'nun bu konuşması öğrenciler tarafından beğenilse de, bu kendisinin kamunun karşısına son çıkışı olacaktı.

Sıkıyönetim
Çin hükümeti 20 Mayıs tarihinde sıkıyönetim ilan ederek en az 30 tümeni mobilize etti. Başkente yaklaşık 250 bin asker gönderildi. Ordunun başkente girişi protestocular tarafından engellenmeye çalışıldı ve protestocular askerlerle konuşarak kendilerine katılmaları için ikna etmeye çalıştılar. İlerleyemediklerini gören ordu 24 Mayıs'ta şehrin dışına çekilme kararı aldı. Ordunun geri çekilmesi protestocular tarafından "işlerin iyi gittiği" yönünde yorumlansa da, esasında ordu taarruz hazırlıkları yapmaktaydı.

1 Haziran tarihinde Li Peng "Kargaşanın Gerçek Niyeti" isminde bir rapor hazırladı. Bu rapor Politburo üyelerini Tiananmen meydanındaki protestocuların devrim karşıtı teröristler olduğuna ikna etme amacı taşıyordu. Raporda eylemlerin büyüyerek devam ettiği ve öğrencilerin halktan gördükleri destek neticesinde ayrılmaya niyetlerinin olmadığı vurgulanıyordu. Başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere batının ve burjuvacı liberalizmin öğrencileri kötü etkilediği ifade ediliyor, Amerika'nın bu protestolarla Komünist Parti'yi devirmeye çalıştığı iddia ediliyordu.

2 Haziran'da Deng Xiaoping ve Komünist Parti'nin önde gelenleri "ayaklanmayı sona erdirme ve başkentte düzeni tekrar sağlama" amaçlı bir görüşme gerçekleştirdi. Gün içerisinde devlet kontrolündeki gazetelerde birliklerin şehirdeki 10 kilit noktaya konuşlandığı haberi yapıldı. 27., 64. ve 24. Ordular gizlice Büyük Halk Salonunun doğusuna konuşlandı. Aynı günün akşamı orduya ait hendek kazıcı bir aracın 4 sivili ezip 3'ünün ölümüne sebep olduğu haberi öğrenci gruplarında paniğe sebep oldu.

3 Haziran'da öğrenciler ve halk sivil kıyafetler giyen askerlerin şehre silah taşıdığını farketti. Öğrenciler silahları ele geçirip Pekin Polisine teslim ettiler ve protestoya başladılar. Polis gösterilere göz yaşartıcı gazla karşılık verdi. Öğle saatlerinde askeri müdahale için kararlar alındı, bu kararlar içerisinde askerin kendini savunmak ve sıkıyönetimin gerekliliklerinin yerine getirilmesine mani olmaya çalışan unsurlara karşı gereken yolu kullanmak gibi haklarından söz ediliyordu. Her ne kadar "vur emri" verilmemiş olsa da, bu kararlar gerektiğinde öldürücü kuvvet kullanılabileceği şeklinde yorumlandı.

Akşam saat 10 sularında Chang'an Bulvarında ilerleyen 38. Ordu kalabalığı korkutma amaçlı havaya ateş açtı. Saatler 10:16'yı gösterirken meydandaki hoparlörlerden birliklerin sıkıyönetimi sağlamak adına "gerekeni yapmaya" hazır olduğu duyuruldu. 10:30'da şehirde yaşanan kanlı olayların haberi meydana ulaşmaya başladı. Bu noktada meydanda 70 bin ila 80 bin arası insan bulunuyordu.

12:15'te meydanın batı kapısından ilk zırhlı araç giriş yaptı. Öğrenciler zırhlı araçlara kaldırım taşı fırlatmaya başladılar. 1:30 sularında 38. Ordu meydanın kuzey ve güney girişlerini kapattı ve bu esnada meydana girmeye çalışan protestocuları öldürdü. Saat 2'de birlikler tamamen protestocuların etrafını sarmıştı. 2:30'da anıtın yakınlarındaki bazı işçiler makineli tüfeğe sahip bir aracı ele geçirdi. 3:30'da Kızıl Haç'ta görev alan iki doktorun önerisiyle öğrenciler askerlerle müzakere etmeye karar verdiler. Öğrenci liderlerinden Hou Dejian'ın yaptığı müzakereler sonucunda meydanın güneydoğu kapısından öğrencilere güvenli geçiş hakkı tanındı.



Saat 4'te meydanın ışıkları kapatıldı ve hoparlörlerden "Öğrencilerin isteğini kabul ediyoruz, meydanın temizliği başlamıştır." anonsu yapıldı. 4:30'da Hou meydana gelip elinde megafonla orduyla yaptığı anlaşmayı anlattığında bunu ilk defa duyan öğrenciler kızgınlıkla karşılaşıp kendisini korkaklıkla itham ettiler. Askerler öğrencilere 10 metre mesafede ellerinde makineli tüfeklerle duruyordu, onların arkalarında tüfekli askerler, onların ise arkasında tanklar ve zırhlı araçlar yer almaktaydı. 4:35'te kamuflaj üniformalı askerler anıta doğru ilerleyip öğrencilerin hoparlörüne ateş açtı. Diğer birlikler ilerleyip kameraları ve diğer kayıt ekipmanlarını ezdi.

5:10 sularında öğrencilerin bir kısmı tek sıra halinde meydanın güneydoğu kapısına oluşturulan bir koridorla meydandan ayrılmaya başladı. Güneşin doğmasıyla birlikte eyleme katılmış çocuklarından haber alamayan aileler meydana girmeye çalıştığında askeri birlikler ateş açtı. Olay yerine gelmeye çalışan bir ambulans dahi çatışmadan nasibini almıştı.

5 Haziran'da protestolar uluslararası basına Chang'an Bulvarı aracılığıyla Tiananmen Meydanından çıkan tankların önünde duran bir adamın görüntüleriyle ulaştı. Tank Adam 20. yüzyılın en ikonik fotoğraflarından birisi oldu. Tank sürücüsü adamın etrafından dolaşmaya çalıştığında protestocu da o istikamete hareket ederek tankın ilerleyişine engel oldu. Bir süre boyunca tankın önünde durduktan sonra tankın üstüne tırmanıp içerisindeki askerlerle konuştu. Tekrar konumuna geri döndükten sonra bir grup tarafından sürüklenerek kenara çekildi.

Kendisine ne olduğu bilinmese de ertesi sene Çin'in lideri Jiang Zemin kendisinin öldürülmediğini belirtti. Bir sonraki hafta içerisinde hükümet meydanın kontrolünü tamamen ele geçirmeyi başlamıştı. Bu protestolara sebep olduğu düşünülen isimler tasfiye edildi ve protestoya liderlik yapan kişiler hapse atıldı.